Huyền thoại cửa Ba Lạt

QUỐC MINH/DNSGCTThứ hai, 25/2/2013|17:17 GMT+7

Nơi sông Hồng đổ ra Biển Đông có nhiều câu chuyện đẹp và ly kỳ như huyền thoại. Có người truyền miệng rằng cái tên cửa Ba Lạt bắt nguồn từ chính những xác người chết đói năm 1945 không được chôn cất, phải cột ba mối lạt tre thả trôi sông Hồng để ra nấm mồ lớn ở Biển Đông.

Đọc E-paper

Nhiều người khác lại kể tên Ba Lạt phát xuất từ thời xưa khi cửa sông còn phân làm ba nhánh nhỏ chứ không chỉ một như giờ đây. Còn 1 số ít sử liệu lại ghi rằng Ba Lạt chính là tên làng xưa .

Cửa Ba Lạt trong sương khói chiều xuân

Nơi sông Hồng chảy vào Biển Đông

Từ Phố Hiến, Hưng Yên, tôi xuôi sông Hồng qua Hà Nam, Tỉnh Nam Định để tìm đến cửa Ba Lạt. Trên dải đất tơi xốp phù sa, đồng lúa đã gặt, trơ những gốc rạ khẳng khiu trong ánh nắng vàng vọt cuối ngày .Dọc đường đê ven sông, mấy chiếc máy tuốt đang gặt nốt những bó lúa cấy muộn. Rơm rạ bay mù mịt lên cao rồi lả tả trải vàng trên mặt đê. Hương lúa ngòn ngọt lẫn trong mùi bùn phù sa ngái nồng .Mặt trời đỏ ối khuất dần sau lũy tre bên kia sông. Trong tiếng chuông nhà thời thánh cổ Giao Thiện văng vẳng gọi buổi lễ lẫn tiếng chim chiều chao chát về tổ. Tôi đi dọc bờ đê về cuối sông mà mắt cứ nhòe mờ vì khói đốt đồng …Đoạn cuối sông Hồng này xuôi trên dải đất mới giữa hai huyện Giao Thủy, tỉnh Tỉnh Nam Định và huyện Tiền Hải, Tỉnh Thái Bình. Tôi được nghe chuyện kể truyền lưu qua ký ức của bao đời người già địa phương rằng những vỏ sò, vỏ hến cổ đã được tìm thấy từ sâu trong nội đồng giờ đây .Có lẽ, cửa Ba Lạt của sông Hồng rất lâu rồi không chảy ra Biển Đông tại vị trí lúc bấy giờ. Nó hoàn toàn có thể phải nằm sâu đâu đó trong nội đồng Tỉnh Thái Bình, Tỉnh Nam Định. Và theo thời hạn, cửa sông lấn dần ra biển cùng với sự kiến thiết đất mới của vùng duyên hải này .

Một ngôi nhà cổ bên bờ sông Hồng

Cách đây gần một thế kỷ, nhà nghiên cứu Pierre Gourou, Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp, đi khảo sát thực địa và thống kê giám sát bãi cửa sông Hồng phía bên Tỉnh Nam Định đã lấn ra biển gần 1 km chỉ từ 1895. Còn bên kia cửa sông Hồng ở huyện Tiền Hải, Tỉnh Thái Bình, một map in năm 1901 cho thấy biển lùi ra gần hai kilômét .Thời điểm Pierre Gourou điều tra và nghiên cứu, tuy vùng đất mới được bồi đắp ở cửa sông Hồng này còn là cồn bãi sình lầy chứ chưa phải là đồng bằng, nhưng đã lưa thưa có người ra lập làng, mưu sinh bằng nghề biển. Cuốn Tỉnh Nam Định địa chí cũng chép rằng chỉ bên mạn sông Hồng ở tỉnh này đã được bồi đắp khoảng chừng 90 ha đất mới mỗi năm .Tối tiên phong ở cửa Ba Lạt, tôi dừng chân tại nhà khách Vườn quốc gia Giao Thủy. Trăng trung tuần sáng vằng vặc. Khí trời lành lạnh, ngái nồng mùi bùn nước lợ cửa biển. Tôi không ngủ được, cùng người bạn mới quen ra bờ sông Hồng chơi .Con đường đất nhỏ từ nhà khách vườn vương quốc ra đồn biên phòng 84 ven sông thật bình yên. Những ngôi nhà dân lưa thưa đã tắt đèn ngủ sớm trên cánh đồng ngập ngụa trong ánh trăng ướt đẫm .Bên bờ sông, đồn biên phòng còn hắt ánh đèn. Mấy anh lính trấn thủ ngồi nhìn mặt nước loang loáng ánh bạc và tán gẫu để quên nỗi nhớ nhà. Sông Hồng về đến đây tuy không còn thoải dốc như đoạn sơn cước Yên Bái, Tỉnh Lào Cai trên thượng nguồn ở đất Việt, nhưng sức chảy của dòng nước vẫn còn rất mạnh .Dưới ánh trăng, hoàn toàn có thể thấy mờ mờ những cây củi đã lìa khỏi núi rừng biên viễn nào đó trên cao để trôi như lao ra biển. Thoáng chạnh lòng, tôi ghen tỵ với những khúc củi tự do phiêu du này. Có lẽ, chính chúng mới thấu cảm đến tận cùng dòng nước sông Hồng trầm đục phù sa, chứ không phải là một lữ khách phương Nam đơn độc như tôi .

Nuôi nghêu trên bãi sông Hồng

Từ bờ đê ở xã Giao Thiện, huyện Giao Thủy, đoạn sông này khá thẳng thớm dù sức nước vẫn làm đôi bờ bị sụt lún nặng. Ngay sát đồn biên phòng, những nền nhà, ao hồ xây vững chắc ở ngoài đê đã phải bỏ phí vì sông lở .Thiếu úy Ngô Xuân Nam tâm sự vùng này có cả đê biển lẫn đê sông được đắp khá vững chắc, nhưng mỗi mùa mưa đến là người dân lại ăn không ngon ngủ không yên vì sợ hãi sự tranh giành đất đai của hà bá .Người ta đã điều tra và nghiên cứu rằng phải cần đến hàng triệu năm, bà mẹ vạn vật thiên nhiên mới kiến thiết được sông Hồng và mạng lưới hệ thống đồng bằng châu thổ của nó. Nhưng chỉ trong khoảng chừng 1.000 năm, từ khi lịch sử vẻ vang ghi chép triều đại nhà Lý ở thế kỷ XI manh nha be đắp bờ sông Hồng thì cũng có nghĩa là dòng sông tự nhiên này cũng mở màn đổi khác .Các triều đại thịnh, suy của nước Việt tiếp nối đuôi nhau nhau từng bước trị thủy sông Hồng để bảo vệ kinh thành Thăng Long và những xóm làng, ruộng đồng châu thổ. Hàng thế kỷ trôi qua, những bờ đất nhỏ bé chưa liền lạc ở bờ sông kinh đô đã từ từ lớn lên, dài dọc thành con đê .Và thế là, nước sông Hồng không còn được trọn vẹn tự do dâng tràn đồng vào mùa mưa lũ như bao ngàn năm trước. Thuở đầu công cuộc trị thủy này, sự đổi khác của dòng sông còn diễn biến chậm .Từ đầu thế kỷ XX, đặc biệt quan trọng là tiến trình cuối, dòng sông đã thay đổi mang tính đột biến cùng với ý chí và năng lực can thiệp của con người. Ngay dân cư ở cửa Ba Lạt cũng hoàn toàn có thể tận mắt chứng kiến rõ ràng điều đó. Trước khi có hồ thủy điện Hòa Bình, châu thổ sông Hồng đã hứng chịu rất nhiều trận mưa và bão dẫn đến lũ lụt nghiêm trọng .

Cá vược, loại cá hiếm ở cửa sông Hồng

Các cụ già ở Ba Lạt kể rằng khoảng chừng thời hạn trước năm 1970, dòng chính của sông Hồng ở cửa Ba Lạt chảy ở lạch Bắc lúc bấy giờ. Tuy nhiên, trận mưa lũ lịch sử vẻ vang trong mùa thu năm 1971 đã dâng tràn nước sông Hồng, và dòng chảy cuộn xiết của lũ đã xoáy tung dải cát bồi tụ giữa cồn Lu với cồn Vành, để tạo ra luồng cửa sông mới .Sau đó, những trận mưa lũ mà đặc biệt quan trọng là đợt bão lụt mùa thu năm 1973 đã liên tục lan rộng ra luồng sông này. Từ phía Bắc, dòng chủ lưu ở cửa sông Hồng đã đổ sang luồng dẫn mới mặc dầu vẫn còn 1 số ít lạch phụ hai bên cửa sông như lạch Trà, lạch Vọp, lạch Bắc …

Vườn quốc gia Giao Thủy – nơi bảo vệ cửa Ba Lạt

Từ sau năm 1989, khi hồ thủy điện Hòa Bình khởi đầu tích nước và xả nước có điều tiết ra sông Đà, rồi nhập về sông Hồng, thì cửa Ba Lạt lại liên tục đổi khác. Giai đoạn đầu là sự tàn phá ồạt những cánh rừng ngập mặn hai bên cửa sông Hồng để nuôi trồng thủy hải sản và làm nông nghiệp. Nó nhanh gọn làm kiệt quệ hệ sinh thái phong phú của vùng cửa sông .Mãi sau, khi chính quyền sở tại và người dân dừng tay tàn phá để chuyển sang cứu hệ sinh thái này bằng việc tăng trưởng Vườn quốc gia Giao Thủy, trồng rừng trên cồn Lu, cồn Vành, cồn Ngạn và dải bãi cát ven biển thì Ba Lạt dần hồi sinh. Nó lại liên tục hành trình dài lấn ra Biển Đông cùng với sự bồi tụ những cồn bãi ngày càng lớn dần …Cuộc chuyện trò miên man với những anh lính biên phòng và người già ở địa phương đã giúp đêm trôi qua nhanh. Tôi về nhà khách vườn vương quốc chợp mắt được một chút ít trong tiếng cười nói lao xao của những người đi khai thác thủy hải sản sớm .

Nông dân thu hoạch khoai bên bờ sông

Bình minh ngày mới vừa lên, tôi thức dậy, đi dọc con đường nhỏ xuyên Vườn quốc gia Giao Thủy, để lên đài quan sát toàn cảnh cửa sông Hồng .Đến gần 12 giờ trưa, cả hai chiếc ống kính telé và góc rộng máy ảnh mà tôi đã háo hức mang vác suốt hành trình dài sông Hồng vẫn chưa phát huy được mấy tính năng ở đây. Sương khói, mây mù lãng đãng như muốn che giấu đoạn cuối thân phận dòng sông, để còn liên tục khơi gợi sự tò mò, mày mò của lữ khách phương Nam .

Tôi đành tiếc rẻ ngắm những vạt rừng đước gần tầm mắt đang sinh tồn lúp xúp trên mặt nước dâng bãi bồi ven cửa sông. Bờ sông bên huyện Tiền Hải, Thái Bình chỉ có thể thấy một vệt mờ nhàn nhạt như ánh mày thiếu nữẩn sau lớp khăn voan che giấu dung nhan.

Luyến tiếc rời tháp quan sát, tôi long dong trong Vườn quốc gia Giao Thủy. Từ bao đời nay, nó đã gắn bó cộng sinh với cửa sông Hồng. Có phù sa dòng sông này bồi đắp cùng với quy trình lấn biển miệt mài suốt hàng thế kỷ của tự nhiên, thì mới có hệ sinh thái Giao Thủy .

Lưới cá cầu may ở Ba Lạt

trái lại, chính hệ sinh thái Giao Thủy đã giữ được vẻ đẹp tự nhiên cho nơi sông Hồng hòa cùng Biển Đông, mà đặc biệt quan trọng là giúp cửa Ba Lạt bớt bị tàn phá, thay đổi địa hình bởi bàn tay con người cũng như bà mẹ vạn vật thiên nhiên .Vườn vương quốc này hiện có tổng diện tích quy hoạnh khoảng chừng 15.000 ha. Trong đó riêng vùng lõi rộng 7.100 ha với 3.100 ha đất nổi có rừng và 4.000 ha vùng ngập nước .Những ngày mải mê ở cửa Ba Lạt, tôi long dong thực địa và tưởng tượng vườn vương quốc này được tạo thành bởi bốn “ điểm nhấn ” chính là Cồn Ngạn, Cồn Lu, Cồn Mờ và Bãi Trong .“ Bức tường thành ” không chỉ bảo vệ vườn vương quốc này trước đại dương mà còn ngày ngày lặng lẽ lấn Biển Đông chính là Cồn Lu. Nó rộng nhất vườn với diện tích quy hoạnh khoảng chừng 4.500 ha và quanh năm xanh tươi cùng hệ thực vật duyên hải ô rô, bần chua, sú vét, mắm, cóc kèn …Non trẻ nhất trong hệ sinh thái Vườn quốc gia Giao Thủy có lẽ rằng là Cồn Mờ, nằm bên ngoài Cồn Lu phía đại dương. Nó vẫn còn đang trong quy trình hình thành từ biển, và có lẽ rằng vì thế mà người địa phương đã gọi là Cồn Mờ theo nghĩa “ còn mờ nhạt ” .

Một ngôi nhà cổ bên bờ sông Hồng

Cùng hành trình dài tìm hiểu và khám phá vườn vạn vật thiên nhiên ven cửa sông Hồng với tôi, còn có một nhà sinh học người Pháp. Anh bạn đã đến đây từ nhiều ngày trước để chỉ lặng lẽ một mình ngắm chim .Trên nhiều diện tích quy hoạnh vườn vương quốc này, sự can thiệp của con người vào vạn vật thiên nhiên hoàn toàn có thể thấy rõ với những khu công trình tự tạo như ao, rạch, bờ đắp. Nhà sinh học Pháp có vẻ như trầm buồn trước cảnh này .Một số nhân viên cấp dưới vườn lại cho rằng đó là điều thiết yếu, vì hoàn toàn có thể điều tiết nước thuận tiện cho việc bảo vệ thảm thực vật cũng như động vật hoang dã trong vườn. Tuy nhiên, điều trông thấy rõ ràng nhất là nhiều người nghèo địa phương đang sống nhờ vườn vương quốc .Ngược chiều tôi vào vườn là những người lấm lem bùn đất. Họ vào vườn từ lúc trăng còn sáng để nhặt nhạnh những con cá, con vẹm, con tôm nhỏ bé và rất ít cho kịp buổi chợ sáng .

Dấu ấn người xưa

Tôi rời Giao Thủy, qua bên kia bờ Tiền Hải của Tỉnh Thái Bình. Mặt trời chiều chênh chếch hắt dài bóng lữ khách trên mặt sông trầm đục phù sa. Con đường cũng là đê sông Hồng được lan rộng ra ra đến 8-10 mét và đang bê tông hóa .

Chùa Keo nổi tiếng ở cuối sông Hồng đang được trùng tu

Cha ông thời xưa dùng tre làm kè đê. Sự tân tiến thời nay đã thay bằng bê tông cốt thép. Người ta làm từng tảng bê tông dày hơn 20 cm, có cạnh khoảng chừng 40 – 50 cm đan cài vào nhau. Cứ cách vài mét lại có những cây đà bê tông cốt thép vắt mình từ trên mặt đê đến tận đáy sông .Kỹ sư kiến thiết xây dựng tin rằng kè đê bê tông này tốn kém một lần nhưng vững chắc hơn tre rất nhiều. Còn trong con mắt lữ khách sông Hồng như tôi thì vừa thấy vui lại vừa hụt hẫng .Việc bền vững và kiên cố hóa đê thuận tiện cho việc đi lại và bảo vệ mùa màng của dân cư. Nhưng nó cũng làm mất đi quang cảnh xanh tươi, quen thuộc từ bao đời qua của rặng tre vệ đê .Tỉnh Tỉnh Thái Bình nhanh lẹ đẩy nhanh việc lan rộng ra đường đê để tăng trưởng du lịch khu vực cửa Ba Lạt. Chậm rãi long dong men sông ra biển, tôi cảm nhận rất rõ dân cư bao đời ở đây đã sống nhờ thủy sinh trộn lẫn giữa nước ngọt phù sa sông Hồng cùng biển mặn .Sử sách cũng như ký ức truyền lưu qua bao đời dân địa phương kể rằng cả dải đất Tiền Hải trước biển này chạy dài đến Giao Thủy ( Tỉnh Nam Định ), Kim Sơn ( Tỉnh Ninh Bình ) … đều là vùng đất bồi mới .

Buông câu ở cửa Ba Lạt

Xưa kia, nó còn rất hoang vu và thưa thớt ngư dân sinh sống. Chỉ khoảng chừng vài trăm năm gần đây, những lưu dân mới đổ về ngày càng đông. Đặc biệt, Nguyễn Công Trứ là người có công lớn với việc mở làng, kiến thiết xây dựng đê điều vùng đất mới này .Chuyện xưa vẫn còn ghi rõ rằng Nguyễn Công Trứ sau khi trấn áp cuộc khởi nghĩa Phan Bá Vành, đã phát hiện tiềm năng của vùng đất duyên hải mới ở Đồng bằng sông Hồng. Và từ năm 1828, ông khởi đầu tăng cường công cuộc khẩn điền ở dải đất duyên hải Tiền Hải ( Tỉnh Thái Bình ), Kim Sơn ( Tỉnh Ninh Bình ) .Đích thân Nguyễn Công Trứ liên tục đi kinh lý thực địa, vẽ map, khuyến khích dân chúng tham gia khai hoang cùng với việc phát trâu bò, nông cụ cho họ thao tác. Chế độ khen thưởng đúng người, đúng công của Nguyễn Công Trứ rất được lòng dân. Ông tổ chức triển khai lực lượng khẩn điền thành những lý, ấp, trại, giáp .Người nào mộ được 50 suất đinh, khai khẩn từ 600 mẫu trở lên sẽ được phong chức lý trưởng. Người mộ được ít hơn với 30 suất đinh, khai hoang từ 400 mẫu được phong chức ấp trưởng …Chỉ trong thời hạn ngắn, rẻo đất mới, hoang vu Tiền Hải đã có sinh khí với mạng lưới hệ thống hành chính gồm 14 lý, 27 ấp, 20 trại và 10 giáp trên gần 20.000 mẫu đất ruộng và 2.350 người dân .Sự thành công xuất sắc này như vệt nước loang ra những vùng duyên hải Đồng bằng sông Hồng khác và nhanh gọn trở thành một quốc sách khẩn điền, canh nông được ưu tiên số 1 trong triều đại nhà Nguyễn thời kỳ này .

Con cá thủ vàng giá 950 triệu đồng

Ngày nay, về dải đất Tiền Hải nơi cửa sông Hồng, tôi vẫn được nghe những cụ già tôn kính kể lại bao chuyện về Nguyễn Công Trứ. Có lẽ, ông là một trong những vị quan khan hiếm được người dân hai huyện Tiền Hải, Kim Sơn trân trọng kiến thiết xây dựng đền sinh từ để tôn vinh công đức ngay lúc ông còn sống ở tuổi già .Hằng năm, cứ đến ngày 14/11 Âm lịch, người dân địa phương Tỉnh Thái Bình, Tỉnh Ninh Bình lại tôn kính hương khói tưởng niệm ngày ông vĩnh viễn về với tiền nhân theo con nước sông Hồng. Trong buổi lễ này, họ không khi nào quên phần ca trù từ chính những tác phẩm của vị quan đầy chất lãng tử .Đặc biệt, trong những lễ cúng mái ấm gia đình địa phương, người ta cũng hay nhắc đến tên Nguyễn Công Trứ như một sự tưởng niệm công đức và lôi kéo sự phù hộ của vị thần thiêng này .

Những ngày lang thang nơi sông Hồng hòa vào Biển Đông, tôi không chỉ được nhìn ngắm cảnh quan xinh đẹp và nghe chuyện xưa, mà còn tận mắt chứng kiến bao chuyện kỳ lạ như huyền thoại đang diễn ra ở cửa biển này.

Đó là một buổi chiều đầu năm, mưa xuân rả rích làm Ba Lạt chìm trong sương lạnh, nhưng trong ngôi nhà của ba cha con ngư dân Trần Văn An ở xã Nam Hồng, Tiền Hải rộn ràng tiếng cười. Sông nước vừa trao tặng họ món quà đặc biệt quan trọng mà cả đời chài lưới cũng không hề tin có ngày thành hiện thực .Chỉ một mẻ lưới chiều, họ đã bắt được con cá thủ vàng nặng 70 kg, bán trao tay tại ghe với giá 950 triệu đồng. Chuyện thật như lịch sử một thời về loại cá đắt tiền nhất Nước Ta ở cửa sông .Chiều xuân trên cửa Ba Lạt chìm, trời ửng nắng vàng. Tôi ngồi bên bờ sông nhìn bóng dân chài thấp thoáng trên mặt nước trầm đục phù sa mà cảm như cả một nền văn minh sông Hồng đang ẩn hiện ở đâu đây …

Source: http://wp.ftn61.com
Category: Tin Tức