Người La Mã- Phần 2

Phần II: Sống Đời Đáng Sống

Guy de la Bedoyere

Trần Quang Nghĩa dịch

Trong phần này. . .

Bạn đang đọc: Người La Mã- Phần 2

Thế giới La Mã là một hệ thống __ đúng ra, là hệ thống đầu tiên trong lịch sử nhân loại __ tác động hầu như đến mỗi người thuộc Đế chế La Mã. Hệ thống đó bao gồm việc sinh sống tại đó và thăm viếng các thành phố nơi ban có thể trầm trồ những thành tựu của kiến trúc La Mã và thưởng thức hoa trái của hoạt động mậu dịch quốc tế và thậm chí nguồn nước sạch tiêu dùng, thưởng ngoạn ngành công nghệ giải trí quần chúng đầu tiên mà thế giới từng chứng kiến, hoàn thiện với đấu trường và trường đua và hơn thế nữa; tìm nguồn an ủi nơi các đấng thần linh trong một thời đại mà lòng bao dung đối với  tôn giáo rất cao cả.

Điều quan trọng là phải nhớ rằng, ngoài tổng thể những điều tuyệt vời mà nó đem lại, quốc tế La Mã cũng là một miền đất bạo tàn đã nô dịch hóa hàng triệu người, với 1 số ít ít người trở nên rất giàu sang và nắm nhiều quyền hành bằng sự hi sinh của phần đông người khác .
Cuộc sống tốt đẹp phải mua bằng một giá rất đắt .

Chương 6 :Rừng Đô Thị

Trong Chương Này

• Thiên tài của kiến trúc La Mã
• Cách thức những thành phố La Mã quản lý và vận hành
• Đường xá La Mã và tìm đường đi của bạn

 Đế chế La Mã là đế chế của các thành phố. La Mã là một thành phố, và nó sử dụng các thành phố khác để điều hành Đế chế. Nếu ta nhìn vào sự lớn mạnh của La Mã, ta có thể hiểu được phần lớn về nguyên nhân khiến La Mã hoạt động được. Không quá lời khi nói rằng nếu không có thành phố, quyền lực La Mã không thể tồn tại. Trong quyển sách này xuyên suốt một chủ đề: Người La Mã là những thiên tài trong việc thuyết phục người khác rằng ‘làm người La Mã’ là một điều tốt đẹp. Các thành phố tạo ấn tượng cho dân chúng về quyền lực La Mã, nhưng chúng cũng tạo ra ý thức về trật tự, sự trường tồn, và tính an toàn, và là một thành phần cốt lõi của chính quyền và kinh tế.

Chương này sẽ đề cập đến những điểm tinh túy vể thành phố La Mã và vai trò của nó trong xã hội La Mã, những kỹ thuật kiến trúc tạo nên những khu công trình, phương pháp quản lý và vận hành và mục tiêu sử dụng của chúng, và bằng cách nào trên khắp Đế chế La Mã mỗi thị xã quan trọng đều giống một La Mã thu nhỏ. Ta cũng đề cập đến sự giao thông vận tải đã giúp kết nối quốc tế La Mã với những thành phố lại với nhau : đường xá .

Ý Tưởng về Thành Phố

Thiết yếu của quốc tế La Mã là thành phố. Chính La Mã cũng thường được biết đơn thuần là Urbs, ‘ Thành phố ’ .
Trong quốc tế Địa Trung Hải cổ đại của thiên niên kỷ tiên phong BC, sáng tạo độc đáo về thành phố đã đồng nghĩa tương quan với một hội đồng. Nền văn minh truyền kiếp hơn và hùng mạnh của Ai Cập được quản lý từ những thành phố lớn như Thebes và Memphis, không riêng gì là nơi ở của 1 số ít lớn mái ấm gia đình dân cư và nơi làm ăn của họ mà còn nơi tọa lạc những phức tạp đền thờ và hoàng cung hoàng gia. Hy Lạp cũng được phân loại thành những thành bang nơi đó có những thành bang như Athens quản lý những vùng đất khác. Thuộc địa xứ Phoenicia của Carthage ở Bắc Phi là một thành phố mậu dịch quan trọng, được trông đợi trở nên một đối thủ cạnh tranh cạnh tranh đối đầu lớn nhất của La Mã .
La Mã đã vụt lớn lên từ một nhóm những làng mạc quần tụ quanh những nhà vua thuở sơ khai nhờ có một nền văn hóa truyền thống được san sẻ và một quyền lợi chung trong việc phòng vệ chống lại quân địch trong vùng. Những vì vua tiên phong này bày ra những sáng tạo độc đáo về dịch vụ công cộng và về chính quyền sở tại cho dân La Mã rất lâu rồi và lấy cảm hứng từ những thành phố đã sống sót trong vùng Địa Trung Hải trong đó có những thuộc địa của Hy Lạp ở Sicily và nam Ý .
Người La Mã cũng tin rằng thành phố của họ được giao cho thiên mệnh qua truyền thuyết thần thoại Aeneas và những hậu duệ Romulus và Remus ( xem Chương 10 để biết thểm về việc sinh ra của La Mã ). Vì thế La Mã không chỉ là một tiện ích thực tiễn, nó còn là nơi thiêng liêng mà dân chúng được phó thác thiên mệnh phải quản lý quốc tế. Điều này dấy lên một ý niệm say sưa về hội đồng đúc rút thành phương pháp người La Mã tưởng tượng ra thành phố như một người nữ ngồi trên bộ giáp sắt, đầu đội mũ sắt, và cầm một biểu hiệu Chiến Thắng ( một nữ thần có cánh ) trong bàn tay .
Tác động trong thời cổ đại là tạo ra ý niệm cho rằng nền văn minh đô thị La Mã là nền đá tảng của sự bảo đảm an toàn. Thế giới vạn vật thiên nhiên nguy khốn và khó Dự kiến. Các thành phố đáp ứng những nhu yếu của con người __ đó là nguyên do tại sao thời nay nhiều người tất cả chúng ta thích sống trong thành phố. Đối với người La Mã, việc này tạo ra một nghịch lý : Họ cảm nhận rằng La Mã và Đế chế của họ là món quà của thần linh ban thưởng cho một nền văn minh vượt bậc, nhưng đồng thời những tiện lợi và đời sống thuận tiện cũng làm họ yếu mềm không sao sánh được với những con người dạn dày cam khổ đã khai sinh ra La Mã và dựng nghiệp lớn. Khi áp lực đè nén đè lên nền văn minh La Mã tăng cao do những cuộc xâm lăng của người tàn tệ vào thế kỷ thứ ba AD và sau đó, người La Mã bổng thấy vô cùng khiếp đảm khi nghĩ đến viễn cảnh La Mã sẽ biến mất .
St Jerome, một thầy giáo theo Cơ đốc, viết như thế này trong một bức thư năm 413, chỉ ba năm sau khi vua Hung nô Atiila cướp bóc thành Rome ( Chương 21 ). Là người Cơ đốc, ông ta nghĩ đó là hậu quả của tội lỗi do người La Mã gây ra, như nhắc lại những xúc cảm của sử gia Tacitus trước đó ba thế kỷ nói về sự sa đọa của thời đại hoàng đế, nhưng điểm chính là Jerome cho rằng ông đang tận mắt chứng kiến ngày tận cùng của quốc tế : ‘ Thật tủi hổ cho tất cả chúng ta. Thế giới đang tan thành mảnh vụn, nhưng tội lỗi tất cả chúng ta thì đầy dẫy. Thành phố vinh quang một thời là đầu não của Đế chế La Mã giờ đây bị nuốt trọn trong ngọn lửa hung tàn. ’

La Mã: Kiểu mẫu đô thị

La Mã hoàn toàn có thể chỉ là một trong nhiều thành phố trong vùng Địa Trung Hải vào thời cổ, nhưng không có một nền văn minh cổ đại nào khác tăng trưởng thành phố trọn vẹn theo kiểu như người La Mã đã làm. Thành phố La Mã phải mất nhiều thế kỷ để vươn vai thành con quái vật nằm sóng soài trong thời những nhà vua, lúc đó La Mã đã là một chính sách liên hoàn giữa chính quyền sở tại, dịch vụ công cộng, và giao thông vận tải .
Quyền lực và của cải La Mã đã lôi kéo nhiều người đến sống, vì ai cũng cần được quản trị, cho ăn, và vui chơi. Càng có thêm dân, thêm mậu dịch và kỹ nghệ, uy tín những người quản lý càng tăng lên. Vào thế kỷ thứ nhất BC, một số ít những nhân vật cự phách ( xem Chương 15 ) như Caesar và Pompey khuynh đảo quyền trấn áp La Mã, một phần vì họ chịu đáp ứng những tiện ích công cộng và những trò tiêu khiển. Khi nhà vua Augustus liệt kê những thành tựu của đời mình, ông kể vanh vách hàng chục khu công trình ông đã kiến thiết xây dựng hoặc trùng tu để khoa trương quyền lực tối cao và lòng hùng vĩ của mình ( liệt kê trong mục ‘ Tu bổ thành phố kiểu mẫu ’ trong chương này ). Những nhân vật này muốn La Mã là nơi tọa lạc quyền lực tối cao của La Mã và của riêng họ với sự hổ trợ của thần linh. Họ thành công xuất sắc một cách xuất sắc .
Cho đến tận ngày hôm nay lịch sử dân tộc hào hùng và những phế tích hoành tráng của La Mã còn cho ta thấy được vị thế tiêu biểu vượt trội của nó so với những thành phố khác trên quốc tế. La Mã có tầm tác động ảnh hưởng sâu rộng đến sự tăng trưởng thành phố từ đó đến nay. Nhà Ga Trung Tâm của Thành Phố New York và Nhà Ga Union của Washington DC lấy theo hình mẫu của kiến trúc La Mã. Sự hưng thịnh nhờ thương mại của Liverpool trong thế kỷ mười chín đã tạo ra một chuỗi những tòa nhà công cộng dựa ngay trên những phong cách thiết kế La Mã .
Người La Mã đã tăng trưởng La Mã thành một khuôn mẫu lớn lao cho nền văn minh của họ. Ở ngay TT là những tòa nhà công cộng, những trung tâm vui chơi quảng trường dành cho mậu dịch và thương mại, những pháp đình, và đền thờ dành cho những tôn giáo nhà nước cũng như những hoàng cung hoàng gia. Rải rác đây đó là những hí viện, đấu trường, và trường đua Circus Maximus. Một mạng lưới những con đường tỏa ra từ TT qua những khu nhà ở, trong khi ở phía trên thành phố, những đường ống dẫn nước hoạt động và sinh hoạt vào, và bên dưới thành phố, là mạng lưới hệ thống cống rãnh thoát nước thải đi. Hệ thống những quan chức dân sự của La Mã từ chấp chính xuống đến quan thị chính được sử dụng để quản lý không chỉ La Mã và vùng phụ cận mà còn toàn cõi Đế chế. Những giám quan khác nhau thuộc giới kỵ sĩ được cắt đặt để trấn áp những dịch vụ then chốt như cung ứng lương thực, sắp xếp lực lượng đồn trú thành phố, lực lượng cứu hỏa, và giao thông vận tải vận tải đường bộ. Mặc dù phải mất nhiều thế kỷ tiến hóa, ở đỉnh điểm của mình, La Mã có những đặc thù sau :

• Đấu trường: Nơi trình diễn các cuộc đánh nhau của bọn giác đấu và thú dữ.

• Pháp đình: Tòa án và nhà quản trị.

• Nhà tắm công cộng: Những cơ ngơi rộng lớn dành cho chỗ tắm công cộng do nhà nước dựng lên, cũng như một số nhà tắm tư nhân nhỏ hơn.

• Trường đua: Nơi tổ chức đua chiến mã xa.

• Curia: Tòa nhà của Viện nguyên lão.

• Quảng trường: Nơi công cộng dành cho mậu dịch và trao đổi chính kiến, chung quanh là tiệm ăn và cửa hàng.

• Dịch vụ công cộng: Phòng vệ, cấp nước, thoát nước, cứu hỏa, và đường xá.

• Các đền thờ và giáo khu: Đền thờ do các hoàng đế, các công dân giàu có, hoặc các đoàn thể tài trợ, để trông coi nhu cầu tâm linh của họ và của dân chúng La Mã, cùng những giáo phái phương đông, bản địa.

• Hí viện: Nới trình diện hài kịch, bi kịch, và đọc thơ.

 Không có gì ngạc nhiên khi sử gia Pliny Lớn nói ‘Không có thành phố nào trên thế giới có thể so sánh về tầm vóc với La Mã’. Viết về năm AD 73, ông cho biết La Mã có 14 khu hành chính, hệ thống đường xá có 265 giao lộ, và 60 dặm đại lộ bên trong La Mã tỏa ra từ một điểm ở Quảng trường trung tâm dẫn đến 37 cổng thành trên vòng tường thành dài 13 dặm.

Tu bổ thành phố kiểu mẫu

Hoàng đế Augustus ( 27 BC-AD 14 ) rất chăm sóc đến việc biến La Mã thành nơi xiển dương quyền lực tối cao của đế chế, nhưng ông chỉ noi theo bước chân người nhiệm kỳ trước đó. Vào thế kỷ tiên phong BC tướng Pompey đã xây nên một hí viện bề thế, và Julius Caesar là người cho thiết kế xây dựng nhiều toà nhà như Pháp đình Julia .
Augustus nhờ bạn mình Agrippa sắp xếp nhiều khu công trình mới, và đây là một số ít thành tựu của họ ( những thành tựu bạn còn hoàn toàn có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức lúc bấy giờ được lưu lại sao ) :

• Hoàn tất trung tâm vui chơi quảng trường và pháp đình * Julius Caesar .
• Phục hồi những đền thờ cũ và kiến thiết xây dựng những đền thờ mới, như những đền thờ bề thế thờ Mars Ultor ( Người báo thù ) * hoàn thành xong tâm nguyện của Augustus trước TrậnPhilippi vào năm 42 BC, và một đền thờ khác thờ Julius Caesar được phong thần.

• Xây dựng trung tâm vui chơi quảng trường mới, Quảng trường Augusti *. Quảng trường ở La Mã hư hại nặng thành ra bạn có quyền vướng mắc không biết người La Mã có phải là một tay kiến thiết xây dựng cừ khôi như được công bố hay không. Vâng, chuyện xảy ra là vào năm 667, nhà vua Byzantine Constans II cho rằng những móc sắt và đồng giữ chặt những khối đá của toà nhà Forum với nhau sẽ có ích hơn nếu được nấu chảy để đúc thành vũ khí dùng cho cuộc chiến tranh phòng vệ Đế chế Byzantine. Vì thế ông ta rút chúng ra hết, và những trận động đất ( không phải là sự kiện không bình thường trong vùng này ) xảy ra sau đó đã làm hầu hết tòa nhà sụp đổ .

• Chủ trì việc xây Điện thờ nữ thần Hòa Bình ( Augustan Peace ) do Viện nguyên lão ra lệnh và mở màn thờ cúng vào 9 BC .
• Xây dựng Hí viện Marcellus * để tưởng niệm cháu của Augustus ( chết năm 23 BC )
• Lắp đặt những cống dẫn nước mới .
• Xây dựng điện Pantheon ( sau này được xây lại theo phong cách thiết kế mới của Hadrian ) *
• Xây lăng mộ bề thế cho Augustus và mái ấm gia đình ông *

Quảng trường và pháp đình Julius Caesar

Phế tích Quảng trường Augusti

Điện Pantheon La Mã

Lăng mộ Augustus
Nhiều vị hoàng đế đến sau Augustus mang đến cho La Mã những tòa nhà công cộng ấn tượng hơn và to rộng hơn. Dưới đây là 1 số ít trong đó :

• Claudius ( 41-54 ) lắp ráp cống dẫn nước .
• Vespasian ( 69-79 ) mở màn cho xây Đấu trường Colosseum * .
• Titus ( 79-81 ) hoàn tất Colosseum và thiết kế xây dựng những phòng tắm công cộng .
• Domitian ( 81-96 ) thiết kế xây dựng một trường đua .
• Trajan ( 98-117 ) thiết kế nhiều phòng tắm công cộng hơn và một trung tâm vui chơi quảng trường nhiều bậc mới và rộng hơn * .
• Hadrian ( 117 – 138 ) thiết kế xây dựng Đền thờ Venus và Rome * lớn gấp đôi và thiết kế xây dựng lại Điện Pantheon * .
• Caracalla ( 211 – 217 ) kiến thiết xây dựng một phức tạp phòng tắm * to lớn vẫn còn khống chế phần phía nam La Mã .
• Maximian ( 286 – 305 ) kiến thiết xây dựng Nhà Tắm Diocletian. Phòng lạnh rộng có mái vòm vẫn còn tốt để sau này vào thời Phục hưng Michelangelo ( 1474 – 1564 ) tái tạo thành Nhà thờ Santa Maria, và thời nay đây là một trong những điểm du lịch mê hoặc của La Mã .

• Maxentius ( 306 – 312 ) thiết kế xây dựng một pháp đình có mái vòm rộng *, một phần của nó vươn cao qua Quảng trường đến tận ngày này .

Đấu trường Colosseum

Đền thờ nữ thần Venus

Pháp đình Maxentius

Những La Mã được sao chép

Khám phá quốc tế La Mã ngày này nghĩa là thăm viếng những nơi như Pompeii và Ostia ở Ý, Ephesus và Aspendos ở Thổ Nhĩ Kỳ, Thuburbo Majus và Dougga ở Tunisia, Arles và Nimes ở Pháp, và London và Cirencester ở Anh __ tổng thể đều mang những đặc trưng đô thị La Mã quen thuộc. Mỗi một thị xã này đều có lịch sử vẻ vang riêng của nó, được kiến thiết xây dựng trong thời Đế chế La Mã, chúng đều khớp với kiểu mẫu đô thị La Mã cơ bản. Mỗi thị xã đều có trung tâm vui chơi quảng trường, pháp đình, đền thờ Đời Yamaha Jupiter riêng của nó và điện thờ nhà vua, hí viện, tòa thị chính, nhà thổ, quán nhậu, và Tolet công cộng. Bất cứ ai từ thời kỳ La Mã đều nhận ra những tiện ích và cách sắp xếp này .
Nhưng đừng nghĩ là mọi thứ đều được sao chép từ La Mã. Chính La Mã cũng sao chép những sáng tạo độc đáo từ nơi khác. Người La Mã lấy nhiều ý tưởng sáng tạo về kiến trúc cổ xưa từ Hy Lạp. Ở nam Ý, họ tìm thấy ở những thành phố như Pompeii đã có một đấu trường bằng đá, hí viện bằng đá, và một pháp đình rất lâu trước người La Mã. Thiên tài của người La Mã là phối hợp toàn bộ những khu công trình này với sáng tạo độc đáo của họ về chính quyền sở tại thành phố để tạo ra thành phố La Mã .
Trong mỗi thành phố hầu hết, hội đồng dân sự địa phương đều theo khuôn mẫu của Viện nguyên lão La Mã, cũng bầu cử những quan chức địa phương như La Mã bầu ra những quan chấp chính, hộ dân quan, quan thị chính và quan quốc khố của họ. La Mã có hai quan chấp chính trong khi Pompeii, như nhiều thành phố khác trong Đế chế, có hai quan chức bầu ra hàng năm. Những ông quan này có trách vụ ủy thác và chi trả cho những tòa nhà công .
Trong Đế chế miền Đông, đời sống đô thị đã được định hình, và những thành phố có nguồn gốc Hy Lạp như Ephesus ở Tiểu Á được trang trí thêm những đặc thù La Mã. Ở phần Đế chế miền Tây, đời sống đô thị cũng không ít mới lạ, nhất là ở Anh và bắc xứ Gaul. Người La Mã phải xây dựng những thị xã và thiết kế xây dựng chúng tương thích với kiểu mẫu La Mã. Trong những vùng xa xôi, chính nhà vua là người phải ra lệnh và chi trả cho việc kiến thiết những toà nhà công, hơn là những ông quan địa phương .

Hai Ý Tưởng Kiệt Xuất

Người La Mã không phải là những kiến trúc sư độc đáo nhất. Nhiều thiết kế của họ được vay mượn từ Hy Lạp và Etruscan. Nhưng họ đã phát minh ra hai kỹ thuật nền tảng: bê tông và khung vòm.

Bê tông

Bê tông là phép mầu của kỹ thuật thiết kế xây dựng La Mã. Bê tông La Mã chứa bốn thành tố :

• Nước
• Vôi
• Tro cát núi lửa, tiên phong tìm được gần Pozzuoli ( Naples thời nay )
• Xà bần ( những khối vụn gạch và đá )

Điều tuyệt vời của bê tông là nó hoàn toàn có thể được trộn trên công trường thi công từ những nguyên vật liệu kiếm được thuận tiện và sau đó được đổ vào khuôn có hình thể bất kể để tạo ra bất kể loại cấu kết nào. Nó cũng cực kỳ cứng và rất bền. Người La Mã xây tường bằng ruột là bê tông và bên ngoài lót gạch hoặc đá. Nó được cho phép dựng được những tòa nhà phức tạp cao to một cách nhanh gọn vì nó cứng gần như bê tông thời nay. Bê tông được sử dụng ở La Mã chậm nhất là vào thế kỷ thứ hai BC .
Bằng cách đổi khác lượng xà bần tương thích với nhu yếu, chất bê tông đơn thuần này hoàn toàn có thể tạo thành cốt lõi của những bức tường hoặc mái vòm bề thế và chúng được tìm thấy mọi nơi trong Đế chế La Mã. Trong hình thức hạng sang hơn, bê tông La Mã đủ tốt để trở thành vật tư duy nhất được sử dụng trong mái vòm, tạo ra bằng cách đổ bê tông vào khuôn gỗ. Đây quả là tác động ảnh hưởng ấn tượng vì từ đây những trần gỗ hoặc đá hoàn toàn có thể không cần nữa. Trong khắp quốc tế La Mã, bê tông được sử dụng để xậy cất những tòa nhà đa phần và thậm chí còn những ngôi nhà nhã nhặn. Bê tông được sử dụng trong cổng vòm, mái vòm là một thành tố tuyệt vời .
Ví dụ đỉnh điểm của tòa nhà xây bằng bê tông La Mã là Điện Pantheon, được Hadrian ( AD 117 – 138 ) kiến thiết xây dựng và đến nay trọn vẹn còn nguyên vẹn ở La Mã. Đặc điểm chính của Pantheon là mái vòm khổng lồ rộng 43 mét, nằm trên trống hình tròn trụ có chiều cao toàn phần bằng với chiều rộng của mái vòm. Bí quyết là sự thanh thoát và sức mạnh. Càng lên cao vật tư được sử dụng càng nhẹ hơn, ở đầu cuối ở trên chóp bê tông được trộn bằng khoáng chất xốp. Các khuông lõm hình vuông vắn trên mái vòm vừa để trang trí vừa để làm giảm sức nặng của mái vòm. Các khuôn gỗ lớn được gia cố để giữ mái vòm đứng yên trong khi đợi bê tông khô cứng. Đây thực sự là mái vòm bằng nề lớn nhất từng được kiến thiết xây dựng, và những kiến trúc sư từ khắp nơi trên quốc tế và từ xưa đến nay đã đến đây trầm trồ ngưỡng mộ .

Cổng vòm và khung vòm

Cổng vòm và khung vòm được sử dụng trong hầu hết những tòa nhà La Mã quan trọng. Chúng làm giảm bớt sức nặng, tiết kiệm chi phí đá, và ngày càng tăng sức mạnh tòa nhà .
Nguời Etruscan mang đến cho La Mã cổng vòm, nhưng chính người La Mã mới thực sự làm chủ kỹ thuật xây cổng vòm và kiến trúc tương quan mật thiết là khung vòm. Thật ra kỹ thuật này đã được người Assyria và Babylonia kiến thiết xây dựng bằng gạch bùn. Người Hy Lạp học cách phong cách thiết kế chúng, rồi mang chúng vào Ý. Vào thế kỷ thứ ba BC những cổng vòm và khung vòm hoành tráng đã được thiết kế xây dựng ở Ý như Porat Rosa tại Velia ( Elia ngày này ), miền nam Naples .

Cách thức cổng vòm hoạt động

Cổng vòm không chỉ là cách tạo ra lối vào mà còn là một khung cửa mạnh hơn khung cửa chữ nhật. Nếu xếp thành hàng, chúng là cách tốt nhất hoàn toàn có thể để làm hàng loạt bức tường nhẹ hơn. Vì cong, nên cổng vòm truyền toàn bộ sức nặng bên trên xuống dưới và qua mống bê tông giữ chân cổng vòm. Một khung vòm đơn thuần chỉ là một cổng vòm chạy dài và khiến những tòa nhà đồ sộ vững chãi hơn và can đảm và mạnh mẽ hơn những khối vữa thông thường. Khung vòm thùng là phần đa phần trong phòng tắm công cộng __ chúng cực kỳ khỏe và, không như mái gỗ, chống được mối mọt và không khí khí ẩm .

Cổng vòm Vòm thùng Vòm nhọn
Cung điện của Nero ( Domus Aurea, ‘ Nhà Vàng ’ ) trong La Mã một phần sống sót được là nhờ những phòng lớn và hiên chạy dọc có khung vòm được Trajan ( 98-117 ) sử dụng như cấu trúc bên dưới cho phòng tắm của ông. Không thể tin được, ngày này bạn hoàn toàn có thể đi quanh quẩn trong chính những căn phòng mà Nero đã khệnh khạng cách đây 19 thế kỷ .

Sử dụng cổng vòm và khung vòm

Người La Mã sử dụng cổng vòm cùng với toàn bộ những thành phần của kiến trúc Hy lạp như cột, đầu cột, trán tường. .. để tạo ra một phong thái kiến trúc xuất sắc cho những thành phố, điền trang, hoàng cung, tòa nhà công, pháo đài trang nghiêm, và mọi loại khu công trình công cộng như cống dẫn nước, cống xả thải. Tôi chỉ không hề tôn vinh đủ ảnh hưởng tác động của những điều này đã làm đổi khác quốc tế ra làm sao và hoàn toàn có thể tìm thấy trong kiến trúc văn minh ngày này .
Người La Mã tăng trưởng hàng loạt ý tưởng sáng tạo về cổng vòm và khung vòm quá xuất sắc đến nổi chẳng bao lâu họ hoàn toàn có thể dựng lên những tòa nhà hoành tráng nhất. Đấu trường Colosseum, do Vespasian và Titus ( 69-81 ) kiến thiết xây dựng, được thiết kế xây dựng bằng những hàng cổng vòm chồng lên nhau ở bên ngoài và những khung vòm thùng tỏa ra ở bên trong. Sở dĩ thời điểm ngày hôm nay nó chỉ còn là phế tích đổ nát là do nạn đánh cắp đá trong thời Trung cổ, không phải vì nó sụp đổ .

Cổng vòm chỉ để khoa trương

Cổng vòm và khung vòm đẹp và thiết thực, nhưng có lẽ rằng cách sử dụng điển hình nổi bật nhất là cổng vòm khải hoàn. Các nhà vua cho dựng những cổng vòm nghi thức này để chào mừng những thắng lợi khải hoàn vĩ đại trong lãnh vực quân sự chiến lược. Domitian ( AD 81-96 ) đặc biệt quan trọng yêu dấu chúng. Một số cổng thật đơn thuần, 1 số ít có một cặp cổng nhỏ hơn kèm hai bên một cổng vòm lớn, và một số ít là cổng vòm bốn đường. Nhưng tổng thể đều được trang trí bằng hình chạm nổi những nhà vua vinh quang và những câu khắc ghi chép chiến công lẫm liệt của họ. Ngày nay ở La Mã, Cổng Titus ( 79-81 ), như trong Hình 6-1, Septimius Severus ( 193 – 211 ), và Constantine I ( 307 – 337 ) đều còn lưu lại, không kể nhiều cổng khác trên khắp quốc tế La Mã .

Hình 6-1: Cổng Titus

Tranh khắc nổi trên vách cổng

 

Tất Cả Con Đường Đều Dẫn Đến La Mã

Nếu có một điều mà nhờ đó người ta biết đến La Mã, đó là việc thiết kế xây dựng những cung đường dài thẳng tắp. Đó là ý niệm sai lầm đáng tiếc. Họ chắc như đinh có kiến thiết xây dựng đường xá, nhưng họ thường xây lên những lối đi có sẵn từ thời tiền sử, và trong khi đường xá La Mã có những đoạn dài thẳng tấp, họ cũng bẻ góc và đổi hướng khi thiết yếu .
Trước khi đường ray xe lửa và động cơ chạy xăng sinh ra, đi lại bằng đường thủy thường là rẻ hơn, và vùng Địa Trung Hải đóng một vai trò quan trọng trong việc luân chuyển sản phẩm & hàng hóa. Nhưng đường xá La Mã vẫn còn cực kỳ quan trọng. Chất lượng của đường xá La Mã đã nâng cấp cải tiến năng lực chuyên chở sản phẩm & hàng hóa của họ. Họ liên kết những thành phố và tỉnh lỵ thành một mạng lưới rộng khắp, tận mắt chứng kiến một lượng lưu thông liên tục người và sản phẩm & hàng hóa. Nói mọi con đường đều dẫn đến La Mã là thực sự không sai. Strabo, nhà địa lý La Mã, nói, ‘ Người La Mã đã thiết kế xây dựng đường xá qua khắp vùng nông thôn, cắt ngang những ngọn đồi và lấp đầy những chỗ trũng, thành ra giờ đây những xe chở hàng hoàn toàn có thể luân chuyển một tải trọng lớn như thuyền. ’

Kỹ thuật cơ bản xây dựng đường xá

Người La Mã không phải là người tiên phong thiết kế xây dựng đường xá, và họ cũng không phải là người tiên phong làm đường xuất hiện đường bằng sắt kẽm kim loại. Nhưng họ là người tiên phong thiết kế xây dựng một số lượng lớn đường xá, tác dụng là lần tiên phong trong lịch sử dân tộc châu Âu nhiều nơi chốn được link được với nhau .

Bố trí một con đường

Bố trí một con đường nghĩa là chọn ra một mặt phẳng chắn chắn và có khoảng cách ngắn nhất nối điểm A tới điểm B. Vì người La Mã thương mến tính mạng lưới hệ thống và trật tự, những đường thẳng tắp được ưa thích nhưng không phải khi nào cũng triển khai được. Nếu độ dốc của mặt đất lớn hơn 10 Xác Suất, thế thì con đường phải chạy ngoằn ngoèo lên mặt dốc. Một số con đường chạy quanh chân đồi hoặc theo những bình diện được san bằng trong những vùng đất lồi lõm. Nếu tuyệt đối thiết yếu, phải xây những đường hầm chui qua đồi .
Các nhà vẽ map địa chính La Mã sử dụng groma để sắp xếp những con đường. Groma có một trụ TT và bên trên cùng là bốn cánh tay vuông góc nhau, mỗi đầu tay treo một dây dọi. Hai cánh tay đối lập dùng để nhắm một con đường thẳng tắp với sự trợ giúp của một người thợ đứng đằng xa cầm một cây gậy ghi lại. Khi kiến thiết xây dựng đường phố trong một thị xã hoặc pháo đài trang nghiêm mới, bốn cánh tay của groma giúp tạo ra những giao lộ vuông góc sao cho đường phố tạo ra mạng lưới dể sắp xếp việc thiết kế xây dựng những khu dân cư .
Các nghiên cứu và phân tích gần đây về những vết lún sâu bánh xe trong đường phố ở Pompeii cho thấy người La Mã lái xe về bên phải đường để tránh ùn tắc. Người La Mã rất mê tín dị đoan và e sợ những gì dính líu với phía trái, đó là nguyên do những từ chỉ bên trái và tay trái của họ, sinister và sinistra, là nguồn gốc của chữ ‘ sinister ’ của tất cả chúng ta có nghĩa là ‘ mang điềm gỡ ’ hay ‘ nham hiểm ’ .

Làm đường

Đôi khi những binh lính quân đoàn đảm nhiệm việc làm đường, nhưng cũng có khi sử dụng lực lượng nô lệ cùng lao động cưỡng bách tại địa phương. Đường phải bảo vệ luôn vững chãi trong mọi thời tiết, và không úng nước. Vì thế một bờ chắn nâng cao bằng xà bần được dầm với những thanh gỗ chôn trong đất sau đó là những lớp đá, sỏi, đá nhỏ, đất sét, và rồi đến mặt đường cũng đắp nện bằng đá cuội nhỏ, hơi nhô cao ở khoảng chừng giữa để nước mưa hoàn toàn có thể chảy thoát qua cống thoát ở hai bên lề .
Là người thực tiễn hết mực, người La Mã sử dụng bất kỳ vật tư gì có sẵn tại địa phương để thiết kế xây dựng đường xá. Ở Pompeii, những miếng dung nham núi lửa được sử dụng lót mặt đường. Ở những vùng có quặng sắt, những thỏi sắt được sử dụng để lót mặt phẳng. Sắt rỉ sét khiến mặt đường cứng như đá .

Giúp đỡ người đi đường: Bản đồ lưu thông, lộ trình, và hơn thế nữa

Cách duy nhất để mạng lưới hệ thống đường xá La Mã hoàn toàn có thể có ích là giúp dân chúng dự trù được lộ trình của mình. Vì thế người La Mã lập ra những map lưu thông __ không đúng chuẩn như những map ngày này nhưng cũng đủ cho việc lưu thông được thuận tiện hơn. Bản đồ cũng liệt kê những địa điểm nằm trên một cung đường đặc biệt quan trọng với khoảng cách giữa những nơi ấy. Vì một số ít bản thảo còn sót lại được sao chép trong thời Trung cổ, nên tất cả chúng ta mới biết được điều này .
Cuốn Lộ trình Antonine chắc rằng được soạn thảo cho Caracalla ( 211 – 217 ), và được bổ trợ dưới thời những nhà vua về sau. Cẩm nang này ghi lại 225 lộ trình soạn sẵn trên khắp Đế chế với nơi đi và nơi đến và tổng số chiều dài của lộ trình. Đối với nhà khảo cổ và sử gia những cung đường này là những hướng dẫn quan trọng để tìm ra tên cổ của những thị xã .
Một cách khác giúp sức người đi đường là những trụ cây số, được dựng dọc theo những con đường chính lẫn phụ. Hình thức đổi khác nhiều, nhưng phần nhiều những trụ cây số đều là cột trụ đá thô có hình ống trên đó khắc tên vị hoàng đế đương thời, thương hiệu của ông, và nhiều lúc ghi thêm khoảng cách đến thị xã gần nhất ( hình dưới ) .

Cầu

Tất nhiên, đường xá không hề đến mọi nơi. Các con sông hoặc khe vực sẽ ngăn chận đường đi. Nhưng từ ngày La Mã đã làm chủ bê tông và cổng vòm, những con sông không còn cản trở nhiều nữa, mặc dầu trong những vùng đất hẻo lánh những cầu gỗ thường được kiến thiết xây dựng. Một vài cây cầu La Mã còn nguyên vẹn và vẫn còn được sử dụng. Cầu Fabricius được bắc qua sông Tiber vào năm 62 BC làm bằng những khối đá khoáng xốp của núi lửa và bên ngoài ốp đá. Nó có hai nhịp chính dài 24 mét .
Một trong những cây cầu nổi tiếng nhất từng được người La Mã kiến thiết xây dựng là cầu bắc qua sông Danube do Trajan ( 98-117 ) hoàn thành xong, dùng để trấn áp dân Dacia ở phía bên kia. Nó chắc như đinh được Apollodorus ở Damascus phong cách thiết kế và nó được minh họa trong Cột Trụ Trajan ở La Mã ( xem Chương 17 ). Sử gia Dio diễn đạt nó như sau :

• Cầu có 20 trụ đá cao 40 mét
• Mỗi trụ cách nhau 50 mét
• Phần thân cầu được làm bằng gỗ

Dio nói hơi quá vì bề rộng con sông chỉ là 800 mét, nhưng dù sao đó vẫn là một cây cầu hoành tráng. Hadrian ( 117 – 138 ) tháo bỏ thân cầu để ngăn quân Dacia tràn qua Đế chế và Dio nói rằng phần trụ cầu vẫn còn đứng vững trong thời ông sau hơn một thế kỷ ( vào đầu AD 200 ) .
Bên dưới là hình một cây cầu La Mã trong số nhiều cầu còn sót lại thời nay trên khắp Đế chế La Mã .

Bưu tín đế chế

Sự giao thông vận tải nhanh gọn qua khắp Đế chế là điều trọng điểm vì nhà vua phải bảo vệ những chỉ dụ mới phát hành đến tay những người liên hệ, và nhận được nhanh gọn tin tức từ những thống đốc địa phương và nhất là những tư lệnh đang đánh trận ở vùng xa. Augustus đưa ra mạng lưới hệ thống bưu tín đế chế, bắt buộc những thị xã và khu định cư dọc theo đường xá phải có xe hoặc ngựa luôn ứng trực chuẩn bị sẵn sàng. Ở đó tất yếu mọc lên những quán trọ cung ứng những chỗ nghỉ chân và ẩm thực ăn uống cho người qua đường .
Thương Mại Dịch Vụ này chỉ dành cho những người đưa tin đế chế hoặc những viên chức đi vì công vụ chính thức. Tất nhiên, cũng có khi được lạm dụng cho những mục tiêu đưa tin cá thể. Như Pliny Trẻ cho vợ sử dụng phương tiện đi lại này để đi thăm người dì của bà sau khi ông nội bà chết. Đó là một dịch vụ đắt đỏ và Nerva ( 96-98 ) chuyển phí tổn cho nhà nước gánh vác .

Chương 7

 Vận Hành Guồng Máy La Mã

 Trong Chương Này

• Các cảng biển La Mã và những cung đường mậu dịch
• Công trình thủy của La Mã : cống cấp nước, hồ chứa, mạng lưới hệ thống thoát nước
• Cách thức người La Mã giữ gìn sức khỏe thể chất

Mậu dịch và kỹ nghệ là thiết yếu cho bất kỳ thành phố vận hành nào, vì theo định nghĩa các dân cư hiếm khi sản xuất những hàng hóa căn bản như thực phẩm. Vì thế thành phố mưu sinh bằng những hoạt động cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho phần còn lại của dân chúng cần đến.

La Mã hơi khác một chút ít. Nó không chỉ là thành phố lớn nhất trong thời cổ đại __ với một dân số hơn 1 triệu người, gấp hai lần dân số của đối thủ cạnh tranh gần nhất, Carthage và Alexandria, và 50 đến 100 đông dân hơn hầu hết những thành phố khác trên khắp Đế chế La Mã __ nhưng là TP. hà Nội của một Đế chế bát ngát, La Mã chỉ đơn thuần thu lấy bất kể tài nguyên nào nó muốn hoặc cần đến từ những vùng khác nhau trong vùng trấn áp của nó, như ngũ cốc từ Ai cập, đá từ Hy lạp, hoặc chì từ Anh. Nhưng điều đó còn có nghĩa nó chiếm hữu tổng thể cỗ máy vận tải đường bộ và những cảng biển, những nhà buôn, và tiền tài, để đáp ứng không chỉ cho La Mã, nhưng còn cho phần còn lại của Đế chế và quân đội La Mã đóng ở những vùng xa xôi .
Chương này lý giải phương pháp người La Mã sử dụng những tuyến đường mậu dịch và công nghệ tiên tiến để giữ cho guồng máy của Đế chế hoạt động giải trí. Ta cũng khảo sát phương pháp người La Mã quản lí nguồn cung ứng nước đô thị, sử dụng sự làm chủ vô song của thủy lực học và dóng thẳng đứng .

Mậu Dịch Quanh Đế Chế

Aelius Aristides ( AD 117 – 181 ) là nhà hùng biện Hy lạp có đời sống trải dài qua những năm tháng vinh quang của Hoàng đế ( xem chi tiết cụ thể ở Chương 17 ). Aristides yêu La Mã và viết những lới tán thán ca tụng thành phố. Trong đó có nhận xét sau :
‘ Các lục địa to lớn quanh vùng Địa Trung Hải và những nguồn cung ứng vô tận sản phẩm & hàng hóa chảy từ đó đến bạn ( dân La Mã ). Mọi thứ từ mỗi vùng miền và vùng biển khác nhau đều được chở đến đây. .. sao cho nếu có ai muốn nhìn thấy toàn bộ những sản vật này thì hoặc bạn phải đi chu du quốc tế hoặc ban chỉ cần sinh sống tại La Mã. ’
La Mã quản trị nguồn sản phẩm & hàng hóa dồi dào này từ khắp Đế chế qua những cảng của nó. Mục này sẽ cho bạn những cụ thể .

Ostia: Cảng La Mã

Ostia tổng kết nền thương mại của La Mã. La Mã nằm trong lục địa trên sông Tiber, vốn quá hẹp và nhiều gió để đương đầu với tổng thể tàu bè và phương tiện đi lại neo đậu mà La Mã cần. Từ Ostia, tàu hoàn toàn có thể được lai dắt ngược dòng đến La Mã .
Ostia nằm trên bờ biển, và vào giữa thế kỷ thứ tư BC, nó hoạt động giải trí như một cảng của La Mã. Vào 267 BC, Ostia có quan quốc khố của riêng nó. Vào 217 BC, những nguồn cung ứng cho quân đội La Mã đang chiến đấu với Hannibal ở Tây Ban Nha được chở đến từ Ostia. Ostia đủ quan trọng cho Marius đánh chiếm thành phố vào 87 BC, và vào 67 BC, Pompey sử dụng nó như địa thế căn cứ cho hạm quân được phái đi hủy hoại bọn hải tặc Cilicia .
Phố kinh doanh thương mại của Ostia, được kiến thiết xây dựng trong thời đầu trị vì của Augustus ( 27 BC-AD 14 ), chứa hơn 70 văn phòng của những công ty mậu dịch. Bên ngoài mỗi văn phòng là một sàn khảm đá cho ta biết nguồn gốc của những thương gia và loại sản phẩm & hàng hóa họ bán, trong đó có một công ty từ thành phố Sabratha ( Sabart ) ở Lybia kinh doanh thú rừng và ngà voi quý hiếm, nhà buôn bán ngũ cốc từ Calares ( Cagliari ) ở Tây Ban Nha, và những nhà buôn Algerie bán chà là và cá .
Do sự trớ trêu của lịch sử vẻ vang, Ostia còn sống sót được như một phế tích được bảo tồn tốt đẹp. Con sông Tiber tràn ngập bùn, khiến cảng cao và khô, nên không hề sử dụng được phải bỏ đi. Ostia đã được khai thác, và giờ đây hành khách hoàn toàn có thể thơ thẩn quanh những đường phố với nhà tại, shop, khu cư xá, đền thờ, và nhà kho ( hình dưới ) .

Giao thương quốc tế

Tất nhiên, Ostia không phải là cảng duy nhất. Trong khắp quốc tế La Mã cảng và thị xã tăng trưởng do tại có sự luân chuyển liên tục của sản phẩm & hàng hóa. Là một thành viên trong Đế chế La Mã có nghĩa là phải san sẻ cách sống La Mã, và có nghĩa là giao thương mua bán, hoặc bạn ở miền Đông hay ở những góc trời xa xôi nhất của những tỉnh lỵ đông bắc. Đông Palmyra, cho đến khi bị Aurelian ( AD 270 – 175 ; xem Chương 19 ) hủy hoại, đã vươn lên thành một trong những thành phố phong phú nhất trên con đường mậu dịch ra vùng Viễn Đông .

London

London thời nay là một trong những thành phố lớn nhất quốc tế và là một TT kinh tế tài chính quốc tế. Trước khi người La Mã đến Britain ( thuộc Anh ngày này ), trên vùng đất ấy chả có gì. Nhưng người La Mã thấy được vị trí này là một khu vực lý tưởng để bắc cầu qua sông Thames. Và họ đã bắt tay triển khai. Khi thủy triều lên, tàu thuyền hoàn toàn có thể cặp bến thuận tiện. Trong một vài năm sau cuộc xâm lăng của quân La Mã, một khu giao thương mua bán đã tự phát mọc lên __ chính phương pháp quốc tế La Mã quản lý và vận hành đã biến những TT thanh toán giao dịch trở nên thiết yếu. Vào thập niên 70 AD, 30 năm sau cuộc lấn chiếm và mặc dầu bị tàn phá trong cuộc nổi dậy Boudican vào AD 60-61 ( xem Chương 16 ), London có một thương cảng nhấp nhô những cầu tàu và nhà kho. Hàng hóa từ khắp nơi trên Đế chế được chở đến khu vực giờ đây đã trở thành thủ phủ của tỉnh lỵ mới. Mặc dù London suy yếu sau thời đại La Mã, nó khởi đầu tăng trưởng trở lại lần nữa vào thời Trung cổ và từ đó đến nay không ngừng hưng thịnh, mặc dầu không còn là một thương cảng .
Tất nhiên, London không phải là cảng lớn duy nhất trong Đế chế Tây La Mã. Những cảng khác gồm có Massillia ( Marseilles ) và Burdigala ( Bordeaux ) ở Gaul ( Pháp ), và Gades ( Cadiz ) ổ Tây Ban Nha, nhưng chỉ London là cảng có xuất phát điểm là số không trước khi biến thành một cảng La Mã và rồi tiến hóa như ta thấy thời nay .

 

Các trạm mậu dịch bên ngoài Đế chế

Các nhà buôn La Mã cũng vượt qua biên giới của Đế chế và dựng lên những trạm mậu dịch trong những vùng xa xôi như Muziris ( hoàn toàn có thể là Kerala ngày này ) ở Ấn độ. Họ kiếm tiền, nhưng đồng thời lôi kéo những nơi khác theo lối tâm lý của người La Mã. Một số vùng này sau đó bị chinh phục và biến thành những tỉnh lỵ của La Mã, rồi sau đó những dân địa phương cũng làm quen với rượu vang Ý, sốt cá Tây Ban Nha, và đồ gốm tinh xảo của Gaul và Ý. Các nhà buôn La Mã và nhà phân phối địa phương cũng tụ tập quanh những pháo đài trang nghiêm La Mã và dựng lên những khu định cư nhếch nhác không chính thức để giúp binh lính tiêu tiền. Khi pháo đài trang nghiêm bị giải thể, nơi này thường vẫn còn sống sót và trở thành một khu định cư sầm uất đúng nghĩa .

Các thương gia và các nghiệp đoàn

Nhiều thương gia ở Ostia và những cảng khác thuộc giới kỵ sĩ hoặc là người được giải phóng, và họ thường có những mối làm ăn cá thể trong vài tỉnh lỵ khác nhau __ không khác những người kinh doanh ngày này thao tác ở Thành Phố New York và London, hoặc Paris và Munich. Marcus Aurerelius Lunaris là một người được giải phóng có văn phòng ở những thuộc địa ở Lincoln và York ở Anh. Nhưng trong một chuyến thanh toán giao dịch đến Bordeaux ở Gaul, ông dựng một điện thờ để cảm tạ thần linh phù hộ ông thượng lộ bình an, nhờ đó ta biết về ông .
Các thương gia ở Ostia tự lập ra những nghiệp đoàn, và những tổ chức triển khai khác tương tự như mọc lên khắp Đế chế. Những nghiệp đoàn này kết nối với nhau, tương hỗ những thành viênthoát khỏi khó khăn vất vả, và hiến tế cho những thần linh mình yêu thích. Các nghiệp đoàn cũng có ích cho chính quyền sở tại. Khi đời sống càng lúc càng bị trấn áp gắt gao như dưới thời Dominate ( Chương 20 ), chính quyền sở tại bắt buộc những nghiệp đoàn bán đúng giá và ngăn cấm nhân viên cấp dưới bỏ việc .

Món Ngon từ Khắp Nơi

Chúng ta hoàn toàn có thể biết được người La Mã kinh doanh những gì từ những tài liệu của họ hoặc từ những gì nhà khảo cổ tìm được. Nhưng thực phẩm thì hầu hết đã phân hủy. Chứng cứ tốt nhất tiếp theo là những bình chứa dùng để luân chuyển sản phẩm & hàng hóa, và thông dụng là những bình amphora ( xem Hình 7-1 ). Bình amphora là một loại kiện hàng bằng gốm, thường là hình tròn trụ hoặc có dáng tròn, với đáy là hình nón và một cổ dài có hai quai. Trên khắp quốc tế La Mã bình amphora là chứng cứ cho thấy có dấu chân nhà buôn La Mã đã đến đây, hoặc là trong một ốc đảo nơi sa mạc hắt hiu ở Ai cập hoặc một phần trong lô hàng của một con tàu bị đắm tìm thấy dưới lòng biển khơi .

Amphora được sản xuất hàng triệu chiếc để chứa dầu cá, ngũ cốc, chà là, dầu ô liu, rượu vang. .. Đôi khi những hảng sản xuất đóng logo của mình lên amphora, hoặc những thuyền vận tải đường bộ viết lên võ bình cho biết vật chứa bên trong. Một bình xuất phát từ Antipolis ( Antibes thời nay trên Cote D’Azur ở miền nam nước Pháp ) nhưng được tìm thấy ở London mang dòng chữ :
Liquam ( en ) Antipol ( itanum ) exc ( ellens ) L ( uci ) Tett ( i ) I Africani
Dịch là : ‘ Sốt cá hảo hạng của Lucius Tettius Africanus từ Antipolis .
Tất nhiên, người La Mã không chỉ kinh doanh thực phẩm và thức uống. Có đầy dẫy những món hàng khác : vải dệt, thủy tinh, men sứ, gia vị, sắt kẽm kim loại như sắt, đồng, kẽm, vàng và bạc, đá ngoại dùng để trang trí nhà cửa và những toà nhà công cộng .

Thực phẩm, thực phẩm quang vinh: Nguồn cung cấp ngũ cốc

Tại đỉnh điểm quyền lực tối cao, La Mã có dân số lên đến 1 triệu người, trở thành một thành phố lớn nhất thời cổ đại. Nuôi sống 1 số ít dân như thế là một trách nhiệm nặng nề nhưng La Mã có quyền lực tối cao và phương tiện đi lại để đảm đương. Trong số những phương tiện đi lại quan trọng nhất là những tàu thuyền vận tải đường bộ ngũ cốc từ Ai Cập, Bắc Phi, và Sicily, bên cạnh chúng là những tàu thuyền từ Tây Ban Nha chở dầu ô liu, từ nhiều vùng trên đất Ý và Địa Trung Hải chở rượu vang, và từ Ấn là những món gia vị xa xỉ và hổ phách từ vùng Baltic .
Các thủ lĩnh chính trị La Mã mày mò được giá trị của việc mua lương thực rồi phát không cho dân chúng. Gaius Gracchus đưa ra sắc luật bảo vệ giá ngũ cốc phải rẻ và cố định và thắt chặt. Tên Publius Clodius Pulcher gian manh ( xem thêm Chương 14 ) cấp không tính tiền ngũ cốc khi y làm Hộ dân quan vào 58 BC .
Vào thời Augustus ( 27 BC-AD 14 ), 200,000 người ở La Mã nhận được trợ cấp gạo không tính tiền, tức khoảng chừng 20 Xác Suất dân số ), và việc đáp ứng gạo giờ đây là trách vụ của nhà vua. Hàng chục những viên chức đảm nhiệm việc phát gạo, và nhà vua biết rằng một khi nguồn cung ứng lương thực bị cắt đứt, giặc giã sẽ nổi lên .
Việc phát chẩn ngũ cốc được một chức quan quản trị, và trách vụ của họ là một trong những trách vụ quan trọng nhất ở La Mã. Vào thời Septimius Severus ( AD 193 – 211 ), để mua lòng trung thành với chủ của những quân nhân, binh lính được trợ cấp lương thực không lấy phí và một sắc thuế được lập ra đánh vào toàn Đế chế để đài thọ cho việc này .

Khai thác mỏ kim loại

Khi người La Mã lan rộng ra Đế chế của họ, những tài nguyên họ nhất quyết phải chiếm giữ là những tài nguyên tài nguyên. Đế chế có nhu yếu rất lớn về sắt kẽm kim loại :

• Bạc và vàng là chất liệu để làm tiền đồng La Mã, dùng để trả lương cho quân đội và các quan chức đế chế. Nhưng vàng và bạc cũng được sử dụng để chế tác những vật dụng xa xỉ cho các nhà giàu hoặc hoàng đế, từ việc tích trữ to lớn vàng miếng đến đồ trang sức.

• Sắt là nguyên liệu sống còn để đúc vũ khí và công cụ lao động.

• Đồng, kẽm, và thiếc được pha trộn để tạo ra hợp kim đồng thiếc và đồng thau, sử dụng để chế tác vô số vật dụng hằng ngày như vòi nước, trâm, kẹp, áo giáp, yên

  ngựa, đồng tiền mệnh giá nhỏ, và đồ trang sức rẻ tiền.

• Chì là nhựa của Đế chế La Mã, được sử dụng làm ống nước, mái nhà không thấm nước, và bể chứa nước. Nó được pha với thiếc để làm ra hợp kim thiếc, một chất thay thế rẻ tiền cho bạc miếng, và pha với đồng và thiếc để làm ra một dạng đồng thiếc khác.

Người ta xục xạo những tỉnh lỵ mới chinh phục để săn tìm tài nguyên tài nguyên. Thường thường, nhờ vào thông tin do những nhà buôn phân phối, người La Mã biết rất rõ vị trí những quặng mỏ. Nhanh chóng tiếp sau cuộc chinh phục Tây Ban Nha và Dacia là hoạt động giải trí khai thác mỏ có tổ chức triển khai. Tây Ban Nha đặc biệt quan trọng mê hoặc. Không ở đâu vàng, bạc, sắt, và đồng được khai thác thuận tiện hơn là ở Tây Ban Nha. Một số mỏ đồng Tây Ban Nha cho ra 25 Tỷ Lệ đồng nguyên chất từ mỗi khối lượng quặng được đào lên ; trong mỏ bạc, khoảng chừng 26 kí lô thoi bạc hoàn toàn có thể thu được mỗi ba ngày. Anh bị xâm lăng vào AD 43. Trong vòng sáu năm ở đầu cuối những thoi chì cũng được luân chuyển khỏi tỉnh lỵ mới. Một số được sử dụng làm ống nước ở Pompeii, và theo Pliny Lớn, chì xứ Anh được khai thác thuận tiện, một sắc luật đã được phát hành số lượng giới hạn vận tốc sản xuất để tránh giá chì không sụp đổ .
Việc khai thác mỏ thường do những nô lệ đảm đương, và không phải nói, điều kiện kèm theo sức khỏe thể chất và bảo đảm an toàn không hề được chăm sóc. Quặng mỏ làm ra rất nhiều tiền, nên thuận tiện mua được thêm nô lệ mới khi cần. Dưới thời Cộng hòa, những quặng mỏ được quản lý và vận hành bởi những nhà thầu, nhưng dưới thời những nhà vua, chính quyền sở tại chuyển nhượng ủy quyền cho những viên chức quản lý những khu mỏ thường là khá gần thị xã. Các viên chức này vừa là người giám sát, công an, thị trưởng, chủ ngân hàng nhà nước, và ông chủ. Các công ty tư cũng hoàn toàn có thể khai thác một phần mỏ, nhưng họ phải nộp cho nhà nước một phần sản lượng khai thác được .

Tiền, Tiền và Tiền

Thế giới mậu dịch La Mã phụ thuộc vào vào tiền mặt ( dùng sắt kẽm kim loại làm tiền là một nguyên do chính để khai thác mỏ ). Các đồng xu tiền La Mã đến này vẫn còn lưu lại rất nhiều, cho thấy chúng là một phần của hoạt động giải trí kinh doanh hằng ngày .
Ngày nay tiền tài có tính biểu lộ. Giấy bạc đô la, những đồng 25 xu có giá trị hơn nhiều so với giá vật tư, giấy hay sắt kẽm kim loại, dùng để làm ra chúng. Nhưng tất cả chúng ta đồng ý giá trị mặt phẳng này vì giá trị đó qui định bởi pháp luật và chính bới tất cả chúng ta đã quen với ý niệm bộc lộ của tiền tệ .
Tiền đồng La Mã, và thật ra hầu hết mọi đồng xu tiền xưa, đều địa thế căn cứ trên giá trị tự thân của nó. Điều đó có nghĩa là đồng xu tiền phải làm bằng sắt kẽm kim loại có giá trị bằng mệnh giá của nó. Tức là, đồng xu tiền hoàn toàn có thể trao đổi bằng với giá trị sắt kẽm kim loại dùng để đúc ra nó. Các sắt kẽm kim loại quan trọng nhất của tiền đồng thời cổ đại là bạc và vàng, còn đồng được sử dụng cho tiền nhỏ dùng để thối lại .
Việc đúc tiền đồng tăng trưởng ở Tiểu Á vào thiên niên kỷ thứ nhất BC vì nó là cách thuận tiện để cất giữ. Người La Mã khởi đầu dùng những thỏi đồng lớn làm tiền đồng, nhưng vào thời Augustus mạng lưới hệ thống tiền đồng được kiến thiết xây dựng quanh một đồng tiền bạc nhỏ tên là denarius. Đây là những loại đồng xu tiền chính được đưa vào sử dụng cho đến đầu thế kỷ thứ tư và sắt kẽm kim loại dùng để chế tác khởi đầu với mệnh giá thấp nhất ( tìm hiểu thêm Hình 7-2 ) :
Quadrans ( đồng thiếc ) = ½ đồng semis
Semis ( đồng thiếc ) = ½ đồng as
As ( đồng thiếc ) = ½ đồng dupondius
Dupondius ( đồng thau ) = ½ đồng sestertius
Sestertius ( đồng thau ) = ¼ đồng denarius
Denarius ( bạc ) = 1/25 đồng aureus
Aureus ( vàng )

Hình 7-2: Các đồng tiền La Mã.

Hàng trên từ trái qua : vàng aureus, bạc denarius, đồng thiếc quadrans
Hàng giữa từ trái qua : đồng thiếc sestertius, đồng thiếc dupondius, đồng thiếc
Hàng cuối ( để so sánh kích cỡ ) : Đồng 10 xu Anh, đồng 25 xu Mỹ
Việc quan trọng nhất về mạng lưới hệ thống tiền đồng là tiền đồng thường là tốt trong toàn cõi Đế chế La Mã. Hầu hết tiền đồng được đúc tại La Mã và Lugdunum ( Lyons ) ở Pháp. Ai Cập có mạng lưới hệ thống tiền đồng La Mã đặc biệt quan trọng của riêng nó, và những thành phố miền Đông hoàn toàn có thể phát hành tiền đồng lẻ có mệnh giá nhỏ của riêng mình. Từ thời Diocletian ( 284 – 305 ) những xưởng đúc tiền trên khắp quốc tế La Mã đều đúc những đồng xu tiền giống hệt nhau .

Những đồng tiền tuyên truyền

Trong một quốc tế không có truyền thông online đại chúng, những đồng xu tiền là một phương tiện đi lại tuyệt vời để ‘ quảng cáo ’ nhà vua, những thành tựu của ông, và mái ấm gia đình ông. Trong vòng vài tuần hoặc có khi vài ngày sau khi một nhà vua mới lên nắm quyền, những đồng xu tiền mang chân dung của ông được phát hành để mọi người đều biết ông là ai. Không giống những đồng xu tiền thời nay, mỗi mệnh giá được phát hành với nhiều phiên bản có mặt trái khác nhau, bộc lộ bất kể thứ gì từ một phẩm chất nghe rất ấn tượng như ‘ libertas ( ‘ tự do ’ ) đến những bức hình những dinh thự công cộng, hoặc tưởng niệm những thắng lợi. Các đồng xu tiền khác hoàn toàn có thể mang hình vợ nhà vua, con trai ông, và có khi chân dung mẹ ông ở mặt phải thay cho chân dung nhà vua. Augustus khởi đầu khuynh hướng đặt hình người sẽ kế vị ông lên mặt sau của đồng tiên để dân chúng quen dần .

Những giá trị đối chiếu

Thực sự thì không hề soạn ra một bảng so sánh những giá trị, chỉ biết vào cuối thế kỷ thứ nhất AD, một binh sĩ của quân đoàn kiếm được một mức lương cơ bản là 300 denarii một năm. Phân nửa để shopping đồ vật và nuôi mái ấm gia đình, phân nửa còn lại tiêu cho bản thân. Những rất ít ta biết được về Chi tiêu cho biết là một người lao động thông thường La Mã phải thao tác nặng nhọc hơn tất cả chúng ta nhiều mới thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu cơ bản của đời sống. Chẳng hạn, một nông dân cần phải làm lụng suốt ngày trời mới mua được nửa lít dầu ô liu, trong khi một đôi giày ủng chất lượng tốt có giá bằng bốn ngày công hay hơn nữa .

Lạm phát

Người La Mã tất yếu không hiểu rõ cách quản lý và vận hành của tiền tệ. Vì thế khi Hoàng đế như Septimius Severus ( 193 – 211 ) cần thêm đồng xu tiền bằng bạc để trả lương cho bính lính nhưng không đủ nguyên vật liệu bạc, ông chỉ việc thêm chất đồng thay thế sửa chữa để đúc được nhiều đồng tiền bạc hơn. Vì Đế chế không lan rộng ra thêm từ thời Trajan cách đó một thế kỷ, nên không có thêm nguồn phân phối bạc từ những chủ quyền lãnh thổ được chinh phục .
Người lính La Mã và dân chúng tinh ý sẽ nhận thấy sự độc lạ giữa hai thứ đồng xu tiền cũ và mới, và lập tức tích trữ đồng xu tiền cũ, có nhiều chất bạc hơn. Các nhà buôn tăng giá lên để bù lại sự mất giá của đồng xu tiền mới, và vòng lẩn quẩn giữa đồng xu tiền mất giá và Ngân sách chi tiêu tăng lên cứ tiếp nối. Hết nhà vua quân nhân này đến nhà vua quân nhân khác cố mua lấy sự yêu quí của dân chúng, thì bạc càng hiếm dần. Vào thập niên 270 đồng xu tiền ‘ bạc ’ chỉ toàn là đồng áo lớp bạc bên ngoài mà thôi .
Vói nạn lạm phát kinh tế ngoài tầm trấn áp, Diocletian ( AD 284 – 305 ) đưa vào đủ loại giám sát để cố xử lý bài toán, kể cả đưa vào đơn vị chức năng tiền tệ mới như đồng nummus .
Constantine ( 307 – 337 ) không thay đổi vàng, sử dụng một đồng xu tiền mới có tên solidus, nhưng bạc thì thực sự biến mất, và tất cả chúng ta biết rất ít về đồng xu tiền bằng đồng của thế kỷ thứ tư .

Mở Vòi Nước

Ngoài đường xá, một kỳ công khét tiếng khác mà người La Mã làm được là năng lực lịch sử một thời về việc quản trị nguồn cung ứng nước sạch. Bạn hoàn toàn có thể nghĩ có con sông Tiber cạnh bên là thuận tiện xử lý yếu tố rồi. Thực ra không phải vậy. Sông đa phần sử dụng cho việc luân chuyển và chứa nước thải. Đưa nước lên và phân phối với một số lượng lớn là điều vô cùng khó khăn vất vả và tốn nhiều sức lực lao động .
Đưa nước vào thành phố và pháo đài trang nghiêm là bài toán về trọng tải : tìm một nguồn nước ở trên cao hơn chỗ tiêu thụ và dẫn nó đến nơi với độ chảy vừa phải .

Dẫn nước vào thành phố: Cống dẫn nước

Appius Claudius, người thiết kế xây dựng Con Đường Qua Appia vào 312 BC ( xem Chương 6 ), cũng là người kiến thiết xây dựng cống dẫn nước sạch tiên phong của La Mã. Appius lấy nguồn nước từ một con suối cách La Mã 16 km và dẫn nó chảy xuống qua một đường hầm dưới mặt đất. Chỉ khi đến gần La Mã nó mới chảy qua một kênh xây cao hơn mặt đất trên những cổng vòm bằng gạch ( xem hình dưới ) .

 Khi nước đến thành phố, nó đổ vào một hồ chứa gồm nhiều ngăn. Bùn và cát bụi sẽ lắng xuống đáy. Bồn chứa làm giảm áp lực khi nước đổ dốc một đoạn đường dài, rồi sau đó chảy qua một hệ thống ống tỏa đi đến:

• Các phương tiện đi lại công cộng như đấu trường và phòng tắm công cộng
• Các giếng nước trên đường phố
• Nhà những người giàu sang

Vì áp lực đè nén nước hoàn toàn có thể làm vỡ ống, nên nước cho chảy vào những bồn chứa ở những góc phố được treo trên những tháp để cho dân chúng sử dụng. Những bồn treo này sẽ không tràn vì lượng nước dư sẽ chảy đến những nơi cần dùng toàn thời hạn. Dưới thời Domitian ( 81-96 ) có khoảng chừng 1,350 giếng nước trong thành phố La Mã .
Khi dân số La Mã tăng lên, nhiều cống dẫn nước sạch hơn được thiết kế xây dựng, mang một lượng nước dồi dào, theo Strobo, như nước của dòng sông. Sau đây là một số ít cống quan trọng :

• Cống Marcia: Do Quintus Marcius Rex xây 144-140 BC. Cống chạy ngầm dưới mặt đất 48 km và 9.7 km trên các cổng vòm.

• Cống Vergine: Do Agrippa xây dựng năm 19 BC, dài 21 km để cung cấp nước cho các nhà tắm công cộng của Agrippa.

• Cống Claudia: Do Claudius xây dựng năm 52 AD để cung cấp nước cho cung điện hoàng đế. Đến thế kỷ thứ năm cống vẫn còn chảy khi bọn man rợ xâm lăng và cuối cùng phá sập nó.

Giếng và hồ dự trữ

Cổng không phải là phương tiện đi lại phân phối nước duy nhất. Đôi khi những guồng xoay gồm những thùng liên kết nhau được hạ xuống lòng giếng đào đến mạch nước ngầm. Các nô lệ hoặc bò quay guồng để lấy nước từ giếng đưa tới những phòng tắm nhỏ hoặc hảng xưởng .
Ở những nơi xa xôi khô hạn, người La Mã hứng nước mưa cho chảy qua những đường hầm ngầm dẫn đến những hầm chứa. Người ta tìm được một hầm chứa lớn xây gạch ở thành phố Thuburbo Majus thuộc xứ Tunisia thời nay. Một mạng lưới hệ thống tương tự như ở thành phố Androna ( Al Anderin ), Syria có cả kênh tưới tiêu ngầm vẫn còn hoạt động giải trí được trong thập niên 1960 cho đến khi những mạng lưới hệ thống mới được thiết lập đã làm ngưng lớp nước ngầm. Sử dụng toàn bộ kinh nghiệm tay nghề giải quyết và xử lý nước, vào thế kỷ thứ sáu AD, người Byzantine thiết kế xây dựng một hầm chứa ngầm to lớn ( 140 x 70 m ) bên dưới Trường Đua Ngựa của Constantinople. Được nâng đỡ bằng 336 cột, với dung tích 100,000 tấn nước, nó vẫn còn đứng vững, và bạn hoàn toàn có thể ghé thăm ( hình dưới )

Phòng tắm

Việc tắm rửa là hoạt động giải trí cơ bản của lối sống La Mã trong thời Đế chế. Những phòng tắm công cộng to lớn được kiến thiết xây dựng ở La Mã ( như Phòng tắm của Titus, của Trajan, của Caracalla, và của Diocletian ), trong mỗi thành phố trong Đế chế La Mã ( Pompeii có tối thiểu ba phòng tắm công cộng ), và trong hầu hết những khu định cư nhỏ. Những nhà giàu hoàn toàn có thể thiết kế xây dựng những phòng tắm riêng của mình trong nhà và những điền trang .
Tắm là trình tự hàng ngày ( thường vào buổi chiều ) cho hầu hết mọi người và gồm một chuỗi những hoạt động giải trí theo thứ tự nghiêm nhặt. Trong hầu hết lịch sử vẻ vang La Mã việc tắm táp được thực thi riêng không liên quan gì đến nhau giữa nam và nữ. Người đến tắm đi qua một dãy phòng gồm :

• Apodyterium: Phòng thay đồ.

• Tepidarium: Phòng tắm ấm để thân thể bắt đầu ra mồ hôi.

• Caldarium: Phòng xông hơi, tại đó người tắm ngồi quanh trong làn hơi nóng bốc ra, lỗ chân lông nở rộng, khiến mồ hôi tiết ra tống đi chất dơ trên da. Người nô lệ dùng bàn chải cọ rửa da, và xức dầu thơm chà xát lên làn da.

• Frigidarium: Tắm lạnh tại đó người tắm có thể bơi trong làn nước mát, lỗ chân lông khép lại, và thư giãn.

• Palaestra: Khu tập luyện thể dục như chạy, nhảy, và các trò vận động khác.

Phòng tắm không chỉ là nơi để tắm táp thật sạch, mà còn là nơi bàn chuyện làm ăn, tán gẫu, tiếp xúc, và mời đi ăn tối. Tóm lại, đó là nơi lan rộng ra quan hệ quan trọng nhất trong đời sống La Mã, và việc chúng được xây khắp mọi nơi trong Đế chế cho thấy tác động ảnh hưởng của văn hóa truyền thống La Mã ( xem hình trên ) .

 

Xử lý nước thải: Cống rãnh La Mã

Phòng tắm sinh ra nước thải, cũng như những phòng vệ sinh công cộng, những shop, cửa tiệm ( như tiệm giặt ủi, cửa hàng ăn ) và những tư gia. Người La Mã sử dụng những kỹ năng và kiến thức của mình về cổng vòm, bê tông, đá, và gạch để kiến thiết xây dựng mạng lưới cống rãnh ngầm dẫn nước thải đổ vào sông Tiber. Hệ thống thoát nước tối thiểu là có từ thời Tarquinius Superbus ( 535 – 509 BC ), người đã xây Cloaca Maxima, ‘ Cống Lớn ’ ( xem hình dưới ) .

Một số cống rãnh ở La Mã lớn đến nổi hoàn toàn có thể cho thuyền đi trong lòng cống, và đó là điều Agrippa đã làm vào năm 33 BC trong một lần đi khảo sát khi ông làm quan thị chính. Những thành phố khác cũng có cống rãnh nhưng chất lượng biến hóa từ những máng nước thoát lộ thiên đến mạng lưới hệ thống cống phức tạp như ở La Mã .

Giữ Gìn Sức Khỏe: Thuốc Men

Người thời cổ, trong đó có người La Mã, chịu nhiều bệnh tật và tai nạn thương tâm nhiều hơn tất cả chúng ta ngày này. Họ không biết gì về những vi sinh vật như vi trùng, vi trùng, nhưng họ thích tắm táp, sử dụng nước sạch, và lắp ráp mạng lưới hệ thống cống rãnh cho thấy một số ít thành phố của họ vệ sinh nhiều hơn những xứ khác trong thời trung cổ. Thật ra hoàn toàn có thể nói không ngoa rằng không ở đâu vệ sinh như ở La Mã cho đến khi những người Anh trong thời Victoria mở màn thiết kế xây dựng những mạng lưới hệ thống thoát nước thải ở London và những thành phố phương Tây khác .
Về trung bình, người cổ đại nói chung có tuổi thọ ngắn hơn tuổi thọ tất cả chúng ta nhiều. Nhưng tất yếu cũng có những người La Mã sống đến hơn 80, trong đó có những nhân vật tiếng tăm. Cato Lớn thọ đến 85 tuổi. Hoàng đế Gordian I ( 238 ) sống hơn 80 khi ông tự tử. Một người lính trong quân đoàn XX ở Wales sống đến 100 tuổi. Đối với phần đông dân chúng, bệnh tật, cuộc chiến tranh, và tai nạn đáng tiếc khiến tuổi thọ số đông rút ngắn lại. Nhưng những điều này không ngăn cản người La Mã trung bình đặt lòng tin vào thuốc men .

Y khoa trong thời cổ La Mã

Y khoa hầu hết trọn vẹn do người Hy Lạp làm chủ, đến độ nếu một thầy thuốc không phải là người Hy Lạp, bệnh nhân sẽ không thấy tin cậy mấy __ cũng tựa như như lúc bấy giờ bạn đi châm cứu mà không gặp thầy thuốc là người Trung Quốc. Rất ít người La Mã thực hành nghề thuốc, và thậm chí còn nếu có, họ phải dùng tiếng Hy Lạp. Thầy thuốc Hy lạp xuất hiện khắp nơi trong Đế chế La Mã, gồm có những nô lệ, và người được giải phóng. Không sống sót những khóa giảng dạy chính thức hoặc những qui chế hành nghề nghiêm nhặt, điều đó có nghĩa không ít bất kể người Hy Lạp nào cũng hoàn toàn có thể tự xưng mình là thầy thuốc và hành nghề y .
Không cần phải nói, Open không ít những lang băm đi khắp Đế chế bán đủ loại thuốc men ‘ gia truyền ’ cho những thầy thuốc địa phương, như thuốc dán chữa đau mắt .

Nhà giải phẫu và thầy thuốc

Y khoa La Mã không chỉ có lang băm. Pliny Lớn chỉ là một trong số những nhà khoa học La Mã tráng lệ. Cornelius Celsus, sống trong thời Tiberius ( AD 14-37 ) soạn một bách khoa bàn về mọi thứ. Phần duy nhất còn lưu lại là De Medicina ( ‘ Về Y khoa ’ ). Celsus bàn luận về những phe phái khác nhau của y học Hy Lạp :

• Phái Thực nghiệm tin tưởng vào giá trị thực nghiệm trong việc điều trị bệnh nhân, hơn là băn khoăn về nguyên nhân gây bệnh (họ nghĩ là việc đó là không thể, nên không cần phí thời gian về việc đó).

• Phái Phương pháp đặt căn bản trên việc chữa trị tùy theo loại bệnh.

• Phái Giáo điều công nhận, không cần truy vấn, những giải thích về bệnh tật do các thầy thuốc cổ đại Hy lạp như Hippocartes truyền lại.

Celsus cho thấy là những thầy thuốc La Mã tráng lệ biết rất rõ về giá trị của dinh dưỡng lành mạnh và rèn luyện thể dục. Họ biết về mọi loại bệnh, mà họ hoàn toàn có thể nhận ra từ những triệu chứng, và có ý thức tốt về việc tiên lượng bệnh. Các cách điều trị phong phú được hiểu rõ, từ việc cho thuốc và cây thuốc đến việc trích máu. Đây là điều mà Celsus nói về việc trích máu :
‘ Khi vỡ đầu, máu nên được trích ra từ cánh tay. .. máu nhiều lúc cũng được chuyển hướng khi, đã vọt ra chỗ này, nó được trích ra ở chỗ khác. ’
Mặc dù những thầy thuốc cổ đại có những ý tưởng sáng tạo đúng đắn, họ vẫn còn nhiều sai lầm đáng tiếc. Mỉa mai thay, cuốn Khoa học Tự nhiên của ông cũng đầy dẫy sự kiện không bình thường như một số ít tác phẩm y học mà ông chỉ trích. Và do có những người như Celsus, những thầy thuốc vẫn còn thực hành thực tế việc trích máu vì tin rằng đó là việc tốt cho đến thế kỷ thứ mười chín .
Thật là điều kinh ngạc khi dân chúng La Mã vẫn sống sót ngon lành, mặc kệ những rủi ro tiềm ẩn bị nhiễm trùng do thầy thuốc cắt hở khi trích máu. Không quá bất ngờ khi thi sĩ Martial nói rằng ông đang ổn trước khi thầy thuốc và những sinh viên y khoa khám bệnh, nhưng sau đó lại lên cơn sốt .

Giải phẫu học thực hành

Các thầy thuốc La Mã bị hạn chế vì không biết nhiều về giải phẫu học __ phương pháp thân thể hoạt động giải trí. Celsius ý kiến đề nghị xem xét một đấu sĩ bị thương đổ ruột vì đó là cách lý tưởng để tìm hiểu và khám phá phương pháp thân thể hoạt động giải trí trong khi nó còn sống, thay vì chỉ xem xét những thi thể .
Celsius không phải là thầy thuốc như Claudius Galenus ( AD 129 – 199 ), một người Hy Lạp từ Pergamum. Galenus, cũng như Pliny Lớn, luôn bị những tên lang băm dè bĩu và sau cuối ông bị đuổi khỏi La Mã vì quá công khai minh bạch quan điểm của mình. Ông soạn một tác phẩm bằng tiếng Hy Lạp có tên Bàn về Tự nhiên khoa, tích hợp tò mò của mình với kiến thức và kỹ năng của những thầy thuốc đi trước. Ông chăm sóc hầu hết vào quan sát lâm sàng và suy luận diễn dịch rút ra từ đó. Rủi thay, những Kết luận của ông thường là sai lầm đáng tiếc __ ví dụ điển hình, ông cho rằng máu đi tới đi lui __ chứng tỏ Galenus đã sai, cũng như William Harvey ( 1578 – 1657 ) tiền phong, người đã tò mò ra sự tuần hoàn máu, cũng đã sai, nhưng là một tia sáng dù yếu ớt trong bình minh của nền khoa học tân tiến .

Thuốc cho quảng đại quần chúng

Người La Mã trung bình có rất ít phương tiện đi lại chăm nom y tế có chất lượng theo bất kể tiêu chuẩn nào. Tất nhiên, người La Mã không mắc những chứng bệnh do nhà hàng thức ăn béo ngậy, ngọt lịm, và chứa nhiếu chất hóa học ô nhiễm như tất cả chúng ta thời nay, và họ cũng chắc như đinh cường tráng hơn tất cả chúng ta. Nhưng so với phần đông, một cái chân gãy là cả một yếu tố, và với mọi loại bệnh cùng thực trạng nhiễm trùng, không có phương thuốc chữa nào đáng đáng tin cậy cả, mặc dầu bạn có nhiều tiền. Đối với những người này, lựa chọn duy nhất là lối chữa trị dân gian, những phương thuốc gia truyền rẻ tiền do những lang băm rao bán cộng thêm một chuyến đi cúng tế ở một đền thờ gần nhất .
Thuốc men thường được vo viên hoặc ép thành thỏi, trên đó có in nổi bằng con dấu đá cho biết nhà phân phối hay tên ‘ bác sĩ ’. Một số những con dấu đá này còn lưu lại, với dòng chữ nổi : ‘ Thuốc bôi mỡ của Tiberius Claudius M chữa mọi bệnh về mắt. Dùng với trứng. ’ Một con dấu khắc khác còn nổ : ‘ Thuốc mỡ oxyt đồng của Gaius Junius Tertuillus chữa bệnh mí mắt nổi hạt và sẹo. ’

 

Chương 8 

Trò Giải Trí: Ngoài Trường Đấu  và Ở Nhà

 

Trong Chương Này

• Các trò tranh tài nơi đấu trường
• Cuộc đời bi đát của võ sĩ giác đấu
• Giết dã thú, đánh trận giả, và những xô ngoạn mục
• Đua chiến mã xa kiểu La Mã
• Khán giả La Mã xem gì ở nhà hát
• Người La Mã vui chơi ở nhà như thế nào

Hai bộ phim La Mã nổi tiếng nhất, Spartacus (1960) và Gladiator (Võ sĩ giác đấu, 2000), có một điểm chung: thế giới tàn nhẫn của các võ sĩ giác đấu La Mã và cuộc đời ngắn ngũi, đầy hiễm nguy của họ. Chương này bắt đầu ở các đấu trường với các võ sĩ giác đấu, một hình thức giải trí đặc biệt Ý có nguồn gốc cổ xưa và thu hút một số khán giả trung thành tại những vùng khác nhau trong Đế chế La Mã.

Cũng phải kể đến những cuộc đua chiến mã xa quyết liệt. Được những tay lái siêu sao lái với vận tốc kinh khủng, chúng đem đến sự gay cấn cùng tột cho những tay lái La Mã trẻ tuổi. Đối với số người có khẩu vị thanh nhã hơn, và số này khá đông, thì có nhà hát trình diễn kịch và múa rối, và những buổi đọc thơ thanh nhã. Và ngoài những là những lạc thú mà những buổi thù tạc hoặc chè chén say sưa mang lại .

Giới Thiệu các Trò Thi Đấu

Đối với hầu hết dân chúng trong Đế chế La Mã, đời sống con người rất đen bạc, tàn khốc, và ngắn ngủi. Trong một quốc tế luôn có cuộc chiến tranh, luôn có những tai nạn thương tâm thảm khốc xảy ra trên công trường thi công, và nơi con người sinh ra với đủ loại khuyết tật vô phương cứu chữa, thì đấm đá bạo lực thể xác và những hành xử tàn ác được coi là đương nhiên .
Đó là nguyên do tại sao phần đông người tham gia vào những trò vui chơi công cộng đều là nô lệ. Nếu những người được giải phóng không mấy quan trọng, thì người nô lệ không quan trọng gì hết. Nô lệ chỉ được coi là một thứ tài nguyên, và đứng trên góc nhìn trị an La Mã, một trong những cách sử dụng họ tốt nhất là vui chơi cho đám đông để đám đông không la cà ngoài đường phố .
Nhóm từ nổi tiếng ‘ bánh mì và đấu trường ’ do nhà châm biếm La Mã Juvenal sống khoảng chừng AD 60-130 đúc rút cho thấy dân La Mã chỉ có hai mối chăm sóc trong đời sống : một cái bụng no đủ và hoạt động giải trí sôi sục trên trường đấu. Nói chung, ông quả không sai .

 

Gắn kết dân chúng

Người La Mã giai cấp trên coi thường những trò vui chơi công cộng, cho nó là một thói xấu vì những trò tranh tài không được xem là cao quý và không tương quan gì đến ‘ phẩm chất cao quý của La Mã ’ như tính tự chế và kỷ luật. Vì thế ngay cả khi họ tổ chức triển khai một sự kiện tranh tài trong những ngày đầu xây dựng La Mã, những quý tộc cũng cố gắng nỗ lực giảm bớt nhiều như hoàn toàn có thể sự mê hoặc so với người theo dõi. Chẳng hạn họ không sắp xếp ghế ngồi trong những trận so tài giữa những võ sĩ giác đấu, bắt buộc mọi người phải đứng coi. Khi người La Mã dựng chỗ trình diễn cho những sự kiện này, buổi trình diễn vừa kết thúc là họ nhanh gọn sắp xếp lại như cũ, chẳng những vì xấu hổ mà còn ngán ngại khi có dân đen tụ họp quá đông cùng một nơi .
Dù vậy, những trò tranh tài bộc lộ một hình thức văn hóa truyền thống hầu hết để liên kết dân chúng, vì chúng giúp củng cố sự liên kết tôn giáo và giữ cho đám đông tránh gây ra rắc rối. Không lạ khi ta biết những ngày kinh khủng của Chiến tranh Punic lần hai cũng là thời hạn mà những cuộc tranh tài công cộng trở nên càng lúc càng sinh động .
Trong thời về sau của nền Cộng hòa, những người như Sulla và Caesar sớm nhận ra rằng, bằng cách hỗ trợ vốn để đám đông được xem tranh tài không lấy phí, họ hoàn toàn có thể ‘ tiếp thị ’ hình ảnh của mình trong mắt quần chúng. Các nhà vua về sau cũng đi theo khunh hướng này, cũng như những chính trị gia bản địa trên khắp Đế chế. Không có gì kinh ngạc, những sử gia La Mã thời đó đổ lỗi cho những trò vui chơi tập thể này đã làm đánh mất ‘ những phẩm chất La Mã cao quý ’, mặc dầu họ không tự hỏi đám đông biết sẽ làm gì nếu họ không xã stress tại những đấu trường hay tại những trường đua .

Lịch thi đấu

Các trò vui chơi công cộng La Mã là một phần quan trọng của bộ lịch tôn giáo hàng năm. Lễ Ludi Consualia ( Hội đấu Consualia ) là để tôn vinh Consus, một tên khác của thần Neptune, thần biển cả. Trong truyền thuyết thần thoại Hy Lạp, vị thần tương tự là Poseidon, cũng dính líu đến ngựa. Vì thế ban hoàn toàn có thể biết được tại sao đua ngựa rốt cục là để tôn vinh thần Neptune .
Trong thời kỳ Đế chế, những liên hoan tôn giáo hàng năm luôn kết nối với chương trình tranh tài một cách chuyên nghiệp và bài bản. Những trận tranh tài gồm có từ đua ngựa đến đánh nhau với thú dữ và võ sĩ giác đấu tranh tài. Sau đây là những sự kiện chính ngoài những sự kiện khác hoàn toàn có thể được tổ chức triển khai vì bất kỳ nguyên do nào :

• Hội đấu Megalian: Tổ chức vào 4 đến 10 tháng tư, bắt nguồn từ 204 BC nhằm tôn vinh Thần Mẹ, Cybele, ở La Mã vào 204 BC.

• Hội đấu Cereales: Tổ chức vào 12 đến 19 tháng tư vinh danh Ceres, nữ thần thu hoạch và các con gái của bà, Liber và Libera, nữ thần trồng trọt.

• Hội đấu Florales: Tổ chức 28 tháng tư đến 3 tháng năm, vinh danh Flora, nữ thần hoa và cũng liên hệ với dục tình.

• Hội đấu Apollinares: Tổ chức vào 6 đến 13 tháng bảy, lần đầu tiên là vào năm 212 BC để ăn mừng chiến thắng trước Hannibal ở Cannae. Vinh danh thần Apollo.

• Hội đấu Consualia): Tổ chức mỗi năm hai lần, vào 21/8 và 15/12.

• Hội đấu La Mã: Tổ chức vào 5 đến 19 tháng chín vinh danh thần Jupiter Optimus Maximus, vua các vị thần, và quyền năng tối thượng đối với vận mệnh La Mã.

• Hội đấu Thứ dân: Tổ chức vào 4 đến 17 tháng 11. Lễ được bắt đầu trong thời gian Chiến tranh Punic lần hai (218-202 BC) để nâng cao tinh thần dân chúng.

 

Trường Đấu và Trường Đua

Trong những ngày đầu của La Mã, phần nhiều bất kể khoảng trống trống nào cũng hoàn toàn có thể là nơi tổ chức triển khai trò tranh tài. Xuống đến thời Augustus, Quảng trường ở La Mã thường được sử dụng. Các nhà khảo cổ đã phát hiện những ghế gỗ trong thời điểm tạm thời được sắp xếp quanh một khu đất trống ở giữa Quảng trường tại đó có lắp ráp những đường hầm được phong cách thiết kế đặc biệt quan trọng với những trang thiết bị dùng để nâng vũ khí, phông màn, và những phụ tùng khác lên sân đấu cho đấu sĩ sử dụng. Khi cuộc tranh tài kết thúc, ghế được dọn cất và những phòng ngầm được đóng lại cho đến lần trình diễn sau. Đấu trường Colosseum đã khai thác kỹ thuật này đến tối đa và tiếp tục .
Mãi cho đến 29 BC La Mã mới có đấu trường bằng đá khi Statllius Taurus kiến thiết xây dựng ở Mars Field. Hơi lạ là đấu trường thường trực xưa nhất được biết đến không phải ở La Mã mà ở tại Pompeii. Nó được xây vào năm 80 BC và có sức chứa 20,000 người. Như mọi đấu trường, đấu trường Pompeii hình êlip ( bầu dục ) bao quanh là những hàng ghế lên cao dần để mọi người theo dõi đều không bị áng tầm nhìn ( xem Hình 8-1 ). Để đề phòng đấu sĩ và những thú dữ hoàn toàn có thể gây nguy khốn cho người theo dõi, một bức tường cao chia cách khu vực người theo dõi với người tranh tài .

Hình 8-1

 

Đấu trường hoàn toàn có thể được sử dụng cho 1 số ít sự kiện :

• Các trận thi tài giữa những võ sĩ giác đấu
• Săn giết thú dữ
• Diễn lại những trận đánh lớn trên bộ và trên biển
• Các tiệc tùng tôn giáo

Xây dựng một đấu trường

Đấu trường thường được thiết kế xây dựng ở vùng ven của thành phố hoặc có khi bên ngoài tường thành. Các binh lính cũng có khi kiến thiết xây dựng những đấu trường ở bên ngoài pháo đài trang nghiêm của họ. Chúng cũng thường Open tại những khu vực có điện thờ những thần trong miền quê. Chúng hoàn toàn có thể là những kiến trúc khổng lồ bằng gạch như ở El-Djem ở Tunisia, cũng có khi chỉ là những ghế gỗ gắn vào những bục đất bao quanh một đấu trường được đào sâu, như tại Silchester ở Anh .
Đấu trường hầu hết được biết đến ở Ý, Gaul, một vài nơi ở Bắc Phi, Tây Ban Nha, và Anh, nhưng hiếm khi Open ở miền Đông nơi truyền thống cuội nguồn kịch nghệ Hy lạp khống chế, trừ một ngoại lệ là đấu trường tại thành phố Hy lạp Pergamon ở Tiểu Á. Các đấu trường bề thế nhất có khu vực ngầm để nuôi nhốt thú dữ, tù nhân, và chỗ ở của bọn đấu sĩ, có dụng cụ nâng để đưa họ lên mặt đất. Chúng cũng được trang bị mạng lưới hệ thống thủy lực nhằm mục đích bơm ngập đấu trường trong những cuộc diễn tập hải chiến, và mạng lưới hệ thống thoát nước __ nước cũng hoàn toàn có thể được sử dụng để rửa sạch máu tươi và máu đông sau khi cuộc chém giết đã kết thúc .

Xã hội La Mã được phân tầng một cách nghiêm nhặt, điều đó phản ảnh trong việc sắp xếp ghế ngồi. Hoàng đế, gia đình ông ta, và đoàn tùy tùng ngồi trong những khu hoàng gia. Các nghị sĩ ngồi ở hàng ghế trước, đằng sau họ là hàng ghế dành cho giới kỵ sĩ, rồi đến  các công dân. Sau nữa là ghế dành cho phụ nữ, và tiếp theo các giai cấp thấp kém hơn ngồi ở ghế trên cao và rất xa và cuối cùng là khu vực đứng xem.

Colosseum

Đấu trường nổi tiếng và ấn tượng hơn tổng thể là Colosseum ở La Mã, một phần rất lớn của nó vẫn còn đứng vững và khống chế TT thành phố ( xem Hình 8-2 ). Nó được Vespasian ( AD 69-79 ) thi công ngay tại nơi trước kia là Cung điện vàng của Nero. Vì Nero ( AD 56-68 ) đã tùy tiện chiếm lấy nhiều vùng to lớn của La Mã để thiết kế hoàng cung nguy nga, Vespasian biết rằng kiến thiết xây dựng một TT vui chơi công cộng trên cùng một khu vực là cách tuyệt vời đễ mua lòng dân chúng .
Điểm son của Colosseum là phong cách thiết kế, đặc trưng tiêu biểu vượt trội của La Mã nổi bật : bề thế, đầy nguồn năng lượng, và trọn vẹn thực dụng. Được trang bị khá đầy đủ những gian phòng ngầm và mạng lưới hệ thống thủy lực tiên tiến và phát triển nhất, một mái che di động hoàn toàn có thể vươn ra che nắng cho người theo dõi. Các quản lý và vận hành ngầm dưới đất xảy ra trong chính khu đường hầm, tỏa ra đến những phòng thao tác. Một khu vực trên đấu trường có sàn di động, dùng làm mái che đường hầm .
Chúng được xoay quanh bản lề và được hạ thấp bằng dây thừng và ròng rọc vào đường hầm tại đó cảnh trí được sẵn sàng chuẩn bị. Sau đó chúng được nâng lên trong khi những đấu sĩ và thú dữ được thả lên trên qua cửa sập và thang nâng. Để có được ý niệm về qui mô những cảnh tượng chém giết mà Colosseum hoàn toàn có thể tổ chức triển khai, dưới thời Trajan ( AD 98-117 ), những cuộc tranh tài được trình diễn để chào mừng chiến công chinh phục Dacia của ông với một số lượng lớn đến khó tin những võ sĩ giác đấu là 10,000 người .

Đọc thêm: Những sự kiện thú vị của Colosseum 

• Phải mất 12 năm mới xây xong Colosseum với hàng ngàn khối đá 5 tấn .
• Các sử dụng hiệu suất cao của cổng vòm và mái vòm khiến chỉ có 9,198 mét khối đá được sử dụng .
• Các khối dính chặc vào nhau bằng 300 tấn kẹp sắt .
• Colosseum dài 186 mét và rộng 154 mét và hoàn toàn có thể chứa 70,000 người theo dõi, nghĩa là so với ngày này, nó vẫn được xếp trong tốp 20 sân vận động ờ châu Âu .
• Có 76 lối vào có đánh số. Vé được phát hành trên có ghi số thứ tự của cổng phải vào, vì vậy đám đông 70,000 người biết rõ họ phải vào bằng cổng nào và thoát hiểm ở đâu .
• Ước tính thời hạn 70,000 người theo dõi vào hết đấu trường là ba phút !
• Colosseum chỉ hoàn tất vào thời Titus ( AD 79-81 ), con của Vespasian và được khánh thành năm AD 80 .
• Nó có tên Colosseum vì cạnh nó có một bức tượng đồng khổng lồ của Nero đứng sát bên, và Pliny Lớn đã gọi bức tượng là Colossus ( gã khổng lồ ), cao 32 mét và choáng ngợp. Vì mọi người đều biết vị trí của bức tượng, do đó về sau nó nghiểm nhiên trở thành chỉ dấu cho đấu trường mới kiến thiết xây dựng và chết tên Colosseum luôn .
• Năm 217 Colosseum bị hư hỏng nặng do sét đánh. Việc trùng tu lê dài cho đến thời trị vì của Gordian III ( 238 – 244 ) .
• Trận đấu ở đầu cuối với thú dữ trong đấu trường do Eutharich, rể của Theodoric Vĩ Đại, ghi chép lại được tổ chức triển khai vào năm 523 ( đến Chương 21 xem cụ thể về ông ) .
• Khu cư trú của võ sĩ giác đấu nằm kế cận Colosseum và một phần nhiều vẫn còn thấy được thời nay .

 

Đọc thêm: Những sự kiện thú vị về Trường đua Maximus 

• Nền đá tiên phong được kiến thiết xây dựng vào 174 BC
• Vào thế kỷ tiên phong BC, 100,000 người theo dõi đều có chỗ ngồi
• Vào thời Nero ( AD 54-68 ), 250,000 người hâm mộ hoàn toàn có thể vào xem, bằng với hoạt động trường lớn nhất thời nay là Indianapolis Speedway ( xây 1909 ). Một số người tin rằng có đến 320,000 hoàn toàn có thể được dồn nén vào sau đó .
• Trường đua Maximus dài 594 mét và rộng 201 mét .
• Xương sống ngăn chia hai phần có cột xoay tại mỗi đầu .
• Mỗi cuộc đua có bảy vòng ( khoảng chừng 5 dặm ). Bảy con cá heo bằng đồng đứng trên cột xoay tại một đầu của xương sống và bảy quả trứng bằng đồng ở đầu kia được dùng để đếm số vòng chạy .
• Những mảnh thạch cao đen được rắc trên đường đua để làm nó trông điển hình nổi bật hơn .
• Trên phần xương sống có đặt những điện thờ
• Xương sống cũng có những đài kỷ niệm được chở thẳng từ Ai Cập để biểu dương quyền lực tối cao tối thượng của La Mã .
• Trong những lối ra và cổng vòm bên dưới chỗ ngồi, những đầu bếp, nhà chiêm tinh, và gái bán hoa tiếp tế những nhu yếu khác nhau cho người hâm mộ .
• Dưới thời Antoninus Pius ( AD 138 – 161 ) số người theo dõi quá đông gây ra cái chết cho hơn 1,000 người .

Trường đua

Trường đua được sử dụng để đua chiến mã xa. Một trường đua có hình chữ nhật, một đầu cong, với những chỗ ngồi sắp xếp vòng quanh trừ ở một đầu là mức xuất phát cuộc đua. Trường đua được chia hai đường chạy bằng dãy xương sống ( spina ) ở giữa. Các tay lái sẽ chạy quanh spina, vòng này đến vòng khác, ép và chận đầu nhau khi quẹo qua khúc quanh .

Hình 8-3: Trường đua Maxentius ở La Mã

La Mã có đến tám trường đua, và phần đông mỗi thành phố lớn đều có một trường đua thường trực hoặc một khoảng trống khi cần hoàn toàn có thể dựng tạm làm trường đua. Chỉ mới gần đây, những tưởng ở xứ sương mù xa xôi như Anh không hề có trường đua, nhưng giờ người ta đã tìm thấy một trường đua tại Colchester .
Trường đua lớn nhất La Mã là Trường đua Maximus hoành tráng. Nó là một trong những khu công trình lớn nhất, nếu không muốn nói là khu công trình lớn nhất, được thiết kế xây dựng trong lịch sử dân tộc quốc tế dành cho một sự kiện vui chơi. Những cuộc đua tiên phong được tổ chức triển khai ở đây trong những ngày bán-thần thoại của những vì vua La Mã. Vào thời kỳ những nhà vua, nó đã được lan rộng ra. Ngày nay Trường đua Maximus vẫn còn thấy được ở La Mã, nhưng phần nhiều kiến trúc vẫn còn bị chôn vùi. Một trong những trường đua được bảo tồn tốt nhất là Trường đua Maxentius ngay ngoài tường thành La Mã cạnh Appian Way ; Hình 8-3 cho thấy phong cách thiết kế của nó .
Dân chúng khởi đầu tề tựu vào khoảng chừng giữa đêm để giữ chỗ ngồi tốt. Không có gì quá bất ngờ khi tác giả Pliny Trẻ vẫn mong đợi những ngày có tổ chức triển khai đua ngựa. Ông ghét những trò tranh tài này, nhưng với nửa triệu người La Mã bận rộn theo dõi trận đấu, như vậy đường phố sẽ vắng ngắt và ông hoàn toàn có thể được một khoảng chừng thời hạn yên tĩnh ngồi viết lách .

Các đấu sĩ: Võ sĩ giác đấu

Là trò vui chơi La Mã được biết đến nhiều nhất ngày này nhờ phim ảnh, những trận đấu giữa những võ sĩ giác đấu là một trong những hình thức mê hoặc nhất để mua vui cho đám đông trong lịch sử dân tộc. Các đấu sĩ đều chuyên nghiệp và được trang bị đến tận răng, chiến đấu nhau từng cặp cho đến chết. Người Etruscan chắc như đinh đã đề ra sáng tạo độc đáo bắt những tù nhân đánh nhau đến chết trong lễ tang của những nhà quý tộc, nhưng chính người Samnite mới thực sự tăng trưởng những trận giác đấu. Họ diễn đạt những trận giác đấu trên những bức tường lăng mộ sau 400 BC. Chính người La Mã cũng gọi những võ sĩ giác đấu là ‘ samnite ’. Trận giác đầu tiên phong trình diễn ở La Mã là vào năm 264 BC khi Decimus Junius Brutus cho ba cặp nô lệ chiến đấu nhau để vinh danh người cha quá cố của mình. Đó là một hình thức sửa chữa thay thế cho việc hiến tế người có từ truyền kiếp. Sau việc đó, võ sĩ giác đấu tiến hóa thành một hình thức vui chơi tư nhân của giới quý tộc trước khi trở thành món kinh doanh thương mại trò tiêu khiển béo bở có thu tiền cho quần chúng thành thị ở miển Tây và Bắc Phi, còn ở miền Đông Đế chế đấu trường cho những trò giác đấu rất hiếm gặp. Ephesus ở Tiểu Á không có đấu trường nhưng việc phát hiện một nghĩa trang lớn của những võ sĩ giác đấu ( những văn bia và những vết thương trên xương chứng tỏ điều ấy ) cho thấy thậm chí còn ở đây những trò giác đấu cũng là một trò tiêu khiển của địa phương .

Võ sĩ giác đấu: Họ là ai

Từ ‘ võ sĩ giác đấu ( gladiator ) ’ đến từ tiếng La tinh gladius có nghĩa là thanh gươm, do đó gladiator có nghĩa đen là ‘ kiếm sĩ ’. Cách tốt nhất để bắt một người đánh nhau đến chết là sử dụng một người không có gì để mất, đó là nguyên do tại sao người nô lệ, tội phạm, và tù binh cuộc chiến tranh là những ứng viên tuyệt vời và hoàn hảo nhất. Nếu một người giỏi thực sự, y sẽ thắng liên tục nhiều trận và được trả tự do. Xét toàn cục, đó là một phần thưởng y không hề khước từ mặc dầu cơ may không có gì tươi tắn .
Nô lệ không phải là những võ sĩ giác đấu duy nhất. Một số người được giải phóng cũng muốn tình nguyện làm võ sĩ giác đấu nếu đời sống họ có nhiều khó khăn vất vả. Nero ( AD 54-68 ), vốn tình tình hơi điên, bổng nảy ý cuồng ngông, ra lệnh cho 400 nghị sĩ và 600 kỵ sĩ đánh nhau như võ sĩ giác đấu. Đây là cách y sử dụng để làm họ bẽ mặt, và chắc như đinh dân chúng La Mã cho đây là một việc cực kỳ buồn cười. Nhưng có lẽ rằng người điển hình nổi bật hơn toàn bộ là nhà vua Commodus ( AD 180 – 192 ; Chương 18 ), một tay giác đấu thứ thiệt ( không kể việc nào có ai dám giết y ). Y khoác loác là mình đã đấu 735 lần mà chưa hề bị thương tích lần nào và đã vượt mặt 12,000 đối thủ cạnh tranh .

Trường học cho bọn côn đồ

Không có việc ném bất kể ai vào đấu trường và gọi đó là võ sĩ giác đấu. Các trận giác đấu là hoạt động giải trí mua vui, do đó hành vi phải ngoạn mục. Chỉ những người có tiềm năng đánh nhau đầy bản lãnh mới được lựa chọn, gởi đến giảng dạy ở một trường đặc biệt quan trọng huấn luyện và đào tạo võ sĩ giác đấu, được những người kinh doanh quản lý và điều hành. Việc đào tạo và giảng dạy rất gay cấn, nhưng võ sĩ giác đấu được tu dưỡng tốt và được huấn luyện đạt đến đỉnh điểm của thể lực và kỹ năng và kiến thức chiến đấu. Pompeii cũng có một trường giác đấu lớn nổi tiếng, bị chôn vùi khi Núi Vesuvius phun trào vào năm AD 79. Hơn 60 võ sĩ giác đấu bị chôn vùi ở đó, nhưng người ta cũng vô tình phát hiện một tàn tích giật mình nằm lẫn lộn trong đó. Đó là tro cốt của một phụ nữ quý tộc phong phú __ hình như bà ta đang ‘ thăm viếng ’ họ theo kiểu gì đó, khi thảm kịch xảy ra. Điều này nhắc nhở rằng những võ sĩ giác đấu giỏi giang có rất nhiều fan và không chỉ vì việc y làm ở đấu trường .

Sự đáng sợ của các võ sĩ giác đấu

Julius Caesar cho trình diễn 320 cặp võ sĩ giác đấu trong dịp tưởng niệm cái chết của phụ vương mình, vì biết rõ là nhờ thế sẽ gây ấn tượng mạnh cho dân chúng và làm ngày càng tăng sự ủng hộ của họ. Các quân địch của ông trọn vẹn lúng túng trước cảnh tượng của 640 kẻ giết người được huấn luyện và đào tạo được ông trả lương nên nhanh gọn trải qua một sắc luật số lượng giới hạn số võ sĩ giác đấu được phép sử dụng trong cùng một lúc .
Cuộc nổi dậy của những nô lệ do Spartacus đứng đầu vào 73 BC bùng nổ trong một trường giảng dạy đấu sĩ __ nhớ rằng những gã trai trẻ này biết sử dụng vũ khí và không có gì để mất __ đã gây khiếp đảm cho Ý ( xem Chương 14 vể vụ nổi dậy và Chương 25 về Spartacus ) .

Trang phục thi đấu của võ sĩ giác đấu

Các cuộc giác đấu được loan báo thoáng rộng trước để kích động sự hào hứng lên đến tột đỉnh vào ngày màn biểu diễn. Một tờ quảng cáo màu mè ở Pompeii thông tin rằng có tổng số 30 cặp võ sĩ giác đấu sẽ quần nhau mỗi ngày từ 8-12 tháng tư năm đó, cùng với màn săn giết thú. Các trận đấu luôn là sự kiện lớn trong ngày. Trong Colosseum, những võ sĩ giác đấu tiến vào đấu trường và dừng lại trước mặt nhà vua và dõng dạc hô to Ave Imperator, morituri te salutant ( ‘ Tâu Hoàng đế, những người sắp chết xin nghênh đón ngài ! )

 Các loại võ sĩ giác đấu

Sẽ không vui nếu mọi võ sĩ giác đấu đều giống nhau, do đó cần có nhiều loại khác nhau để khuấy động đấu trường. Sáng kiến nhằm mục đích tận dụng sự kiện là những võ sĩ giác đấu xuất thân từ nhiều vùng khác nhau của Đế chế La Mã và do đó họ có những kỹ thuật chiến đấu phong phú. Dưới đây là một số ít hình thức :

• Võ sĩ đội mũ da cá, trang bị kiếm và khiên lớn .
• Võ sĩ sử dụng đinh ba và lưới .
• Võ sĩ cầm cung và tên .
• Võ sĩ có khiên, kiếm, mũ sắt, và áo giáp che một cánh tay .
• Võ sĩ trang bị loại kiếm cong và khiên nhỏ .

Không phải chỉ có đàn ông mới làm võ sĩ giác đấu. Một đôi khi có đấu sĩ là phụ nữ. Domitian ( 81-96 ) cho phụ nữ vào đấu trường, nhưng Septimius Serverus ( 193 – 211 ) cho rằng việc này là ghê tởm và bãi bỏ tục ấy. Để thêm tính phong phú, có khi võ sĩ giác đấu lùn đôi lúc Open .

Kẻ thắng lấy tất cả

Cực điểm của mỗi trận đấu là khi một võ sĩ giác đấu ngả xuống. Lúc đó tùy thuộc vào người theo dõi. Nếu y đã chiến đấu tệ hại, họ sẽ đồng hô to Lugula, ‘ Giết nó ’, nhưng nếu y đã chiến đấu can trường, họ sẽ hô Mitte, ‘ Tha nó đi ’. Quyền quyết định hành động sẽ tùy thuộc vào người tổ chức triển khai trận đấu. Nếu đấu sĩ ngả xuống được tha, y sẽ đứng dậy liên tục đấu. Nếu không, y sẽ bị giết và xác y sẽ được kéo ra khỏi đấu trường để trận đấu tiếp theo hoàn toàn có thể thực thi .
Trong lúc đó, kẻ thắng lợi nhận được tiền và một cành cọ, một hình tượng của thắng lợi có nguồn gốc từ Hy Lạp khi những vận động viên thắng lợi trong một môn thi thể thao. Nếu võ sĩ giác đấu đã đạt thành tích xuất sắc, y sẽ nhận được phần thưởng chung cuộc : một thanh kiếm gỗ, hình tượng cho sự tự do của y. Đáng kinh ngạc là một số ít võ sĩ giác đấu sau khi có được tự do vẫn liên tục tranh tài, rõ ràng chính họ cũng thích việc làm bạc nghĩa này. Hoặc hoàn toàn có thể họ không còn biết thao tác gì khác để mưu sinh .

Đấu với thú

Thú dữ là một phần vui chơi chết chóc khác của La Mã. Giết thú dữ là tiết mục mở màn của đấu trường. Trong những trận đấu khai mạc ở Colosseum vào AD 80, có đến 5,000 thú bị giết chết trong chỉ một ngày. Trong cuộc chinh phục Dacia, Trajan ( AD 98-117 ) sắp xếp trong năm 107 cho 11,000 con vật ra đời trong đấu trường. Toàn bộ đều bị giết, thậm chí còn những con vật đã thuần hóa. Để chào mừng ngày sinh thứ một ngàn của La Mã vào AD 247, nhà vua Philip người Ả rập ( AD 244 – 249 ) sắp xếp một màn trình diễn trong đó có :

• 60 sư tử
• 40 ngựa hoang
• 32 chú voi
• 6 hà mã
• 1 tê giác

Nguồn cung cấp thú

Tất nhiên, một phần của mục tiêu buổi vui chơi là trình diễn những con vật lạ lẫm, nhằm mục đích phô trương quyền làm chủ của La Mã trên một vùng chủ quyền lãnh thổ bát ngát của địa cầu. Các con sư tử, tê giác, và hưu cao cổ đã từ lâu biến mất khỏi châu Âu, nhưng trong thời cổ Bắc Phi vẫn còn là một lục địa đông đúc những động vật hoang dã hơn thời nay nhiều. Một khi mà người La Mã đã trấn áp được Bắc Phi, họ làm chủ đời sống hoang dã sôi động mà ngày này hoàn toàn có thể vẫn không sinh sống được nếu người La Mã đã không cật lực quét sạch chúng đi hết .
Các cuộc thám hiểm được phái đi để bắt sống những loài thú dữ và mang đến những hải cảng ở Bắc Phi từ đó chúng được chở tàu về La Mã. Tất nhiên, không hề phân phối cho những đấu trường đều đặn những động vật hoang dã hoang dã của châu Phi, vì vậy chắc như đinh địa phương phải bổ trợ thêm những con vật ít mê hoặc hơn như hưu, chó sói, và heo rừng .

Thả thú vào đấu trường

Thú được nhốt trong lồng trong những chuồng ngầm của Colosseum và cho ăn bằng thịt của gia súc, hoặc, có một lần, dưới triều Caligula, bằng thịt những phạm nhân. Vào ngày trình diễn, chúng được nâng lên và lùa vào sân đấu để mở màn cuộc vui đẫm máu .
Mặc dù xô đơn thuần nhất là cho những thú dữ cắn xé nhau, nhưng như vậy thì không thực sự mê hoặc vì ngữ cảnh của màn vui chơi không được phối hợp tốt và thiếu kịch tính. Để tăng thêm tính mê hoặc và sôi động, những tay săn thú chuyên nghiệp được đưa vào sân đấu để tạo gay cấn cho người theo dõi. Cũng như những võ sĩ giác đấu, những tay săn này được tuyển chọn từ bọn tội phạm, nô lệ, và tù binh cuộc chiến tranh. Nhưng không có gì sánh được với võ sĩ giác đấu .
Julius Caesar là người tiên phong ra mắt môn giết bò rừng đặc biệt quan trọng vào đấu trường. Các tay săn thú cởi ngựa rượt theo những con bò chạy điên cuồng và giết chúng bằng cách nắm hai sừng vặn đầu chúng. Thật vô cùng ghê tởm .

Các Xô Diễn Tập Đánh Trận Giả

Ngày nay, tất cả chúng ta dựng lại những sự kiện lịch sử dân tộc lớn lao bằng cách quay những bộ phim bom tấn về chúng. Ở La Mã, những thiên anh hùng ca đến từ những câu truyện vĩ đại của những trận chiến và truyền thuyết thần thoại của những anh hùng. Những màn trình diễn ngoạn mục nhất trong đấu trường là để diễn lại những sự kiện lớn này, với nhiều hành vi được cường điệu hơn là có thật. Đây cũng là một thể loại để tận dụng năng lực của những võ sĩ giác đấu .
Julius Caesar dàn dựng một trận đánh giả giữa hai quân đoàn. Mỗi bên có 500 bộ binh, 20 voi, và 30 kỵ binh. Ông cũng dàn dựng một trận hải chiến giả bằng cách xả nước vào ngập đấu trường và có 1 số ít con thuyền được mang vào sân với hai, ba, và bốn hàng chèo. Chúng đóng vai những con thuyền đối thủ cạnh tranh Ai Cập và thành phố Tyre. Sự kiện quá mê hoặc đến nổi dân chúng từ những vùng xa xôi đổ về La Mã để xem cho tận mắt .
Nero đạo diễn một một trận hải chiến với những quái vật giả lượn lờ bơi lội quanh con thuyền. Nhưng y còn có ý tưởng sáng tạo tốn kém hơn hầu làm mình nổi tiếng. Y định ra Ludi Maximi, ‘ Các Trò Chơi Lớn Nhất ’, trong đó y tổ chức triển khai những lượt luân phiên phân phát quà khuyến mãi suốt ngày dài, quà đủ hạng loại từ 1,000 con chim, thức ăn, sắt kẽm kim loại quí, và đồ trang sức đẹp cho đến thuyền, nhà cửa, và nông trại .

Một Ngày ở Trường Đua __ Đua Chiến Mã Xa

Đua chiến mã xa là môn thể thao vô cùng thông dụng trong Đế chế La Mã. Truyền thống có nguồn gốc từ lúc khởi thuỷ. Người sáng lập La Mã lịch sử một thời, Romulus, được kể là đã mời người láng giềng của mình, dân Sabine, tạt qua và tham gia một cuộc đua chiến mã xa từ khoảng chừng 753 BC. Thật ra, La Mã đã bày mưu với họ, đợi cho người Sabine đang mê mãi vào cuộc đua, ông ra lệnh cho đội cận vệ đi bắt cóc những phụ nữ Sabine .

Chiến mã xa La Mã

Chiến mã xa La Mã siêu nhẹ chỉ vừa đủ chỗ đứng cho một người cầm cương. Khi gặp tai nạn thương tâm, chiến mã xa sẽ rơi tan tành từng mảnh và hất văng người cầm cương ra ngoài, chắc như đinh là dưới bánh xe của một chiến mã xa khác đang lao tới. Chiến mã xa có ba loại cơ bản :

• Song mã xa
• Tam mã xa
• Tứ mã xa

Nếu bạn đã từng xem phim Ben Hur ( 1959 ) thì hãy quên những chiến mã xa đó đi __ chúng chẳng khác nào những con tàu chiến khi so sánh với những chiến mã xa trong trong thực tiễn do người La Mã sử dụng. Nhưng bộ phim tuyệt vời trong cách biểu lộ sự gay cấn và nguy khốn chết người của cuôc đua chiến mã xa, do đó nếu bạn chưa xem, thì hãy tìm xem .
Người cầm lái chiến mã xa thường là những nô lệ, người được trả tự do, hoặc người cầm lái chuyên nghiệp vì không một công dân La Mã tự trọng nào tự hạ phẩm giá mình vào một trò nhơ bẩn như vậy. Điều khiển một chiến mã xa yên cầu một kiến thức và kỹ năng ngoạn mục và phản ứng nhạy bén. Càng thắng nhiều ngựa càng khó lèo lái. Vì cuộc đua chạy xoay quanh sân nên con ngựa chạy chậm nhất trong nhóm phải bị buộc chạy vào phía trong. Chỉ một sai sót nhỏ là chiến mã xa sẽ lật nhào hoặc bị hất khỏi đường đua và đụng vào bức tường ngoài .
Người cầm cương chiến mã xa thuộc một trong bốn đội chính : Đỏ, Trắng, Xanh, hoặc Xanh Lá. Và đã là một người đua chiến mã xa thì thân phận bạn sẽ giống không ít như James Dean : Bạn sống nhanh, kinh hoàng, và thường không được lâu .

Các fan hâm mộ

Quần chúng thành thị trên khắp quốc tế La Mã là những người ủng hộ cuồng nhiệt với trò đua chiến mã xa. Cổ động viên của mỗi đội sẽ hết lòng tìm cách quấy nhiễu những cổ động viên của đội địch. Họ có rất nhiều thời cơ và công an thường chuẩn bị sẵn sàng hành vi để giữ gìn trật tự. Hoàng đế điên Caligula ( AD 37-41 ) là một fan cuồng nhiệt của đội Xanh Lá, quá hâm mộ đến nổi đến siêu thị nhà hàng với đội ngay tại chuồng ngựa và nhiều lúc ngủ qua đêm ở đó. Thậm chí ông đã từng biếu khuyến mãi ngay cho một tay đua ngựa, Eutychus, cả một gia tài bằng tiền mặt .
Như võ sĩ giác đấu, tay lái chiến mã xa là những ngôi sao 5 cánh lớn trong ngày đua. Các bà quý tộc chỉ nghĩ đến những tay lái lẫm liệt là mê mẫn cả người. Một số tay lái trở thành siêu sao quốc tế, điều đó lý giải tại sao 1 số ít ít vẫn liên tục hành nghề nguy khốn này mặc dầu đã được giải phóng .
Trò đua chiến mã xa là một trong những môn thể thao La Mã sống lâu nhất. Trong TP. hà Nội Constantinople của Đế chế La Mã Miền Đông Byzantine, rất lâu sau khi La Mã đã sụp đổ, những cổ động viên trường đua còn đấm đá nhau túi bụi bất kể khi nào hoàn toàn có thể .

Kịch câm và Kịch nói: Hí viện La Mã

Cùng với đấu trường và trường đua, thành phố La Mã trung bình có tối thiểu một nhà hát và đôi lúc nhiều hơn. Cũng giống như đấu trường và trường đua, lúc đầu đây chỉ là những hoạt động và sinh hoạt trong thời điểm tạm thời. Chỉ cho đến thời kỳ cuối của nền Cộng Hòa những nhà hát bề thế bằng đá mới được kiến thiết xây dựng. Nguồn gốc nhà hát La Mã xuất thân từ vùng Đông Hy lạp nơi đã có nhiều nhà hát được thiết kế xây dựng vào khoảng chừng thế kỷ thứ tư BC, như nhà hát ở Epidauros. Nhưng chính sách La Mã không ưng ý nhà hát, họ cho rằng chúng là nguồn gốc của những rối ren và tai hại xấu đến đạo đức. Vào 209 BC, Giám quan Cassius thử kiến thiết xây dựng một nhà hát tại La Mã, nhưng ông bị bắt buộc dừng lại theo lệnh của những quan chấp chính và sự chống đối chung .
Trong khi đó, ảnh hưởng tác động của La Mã còn mạnh ở miền nam Ý, do đó Pompeii có một nhà hát bằng đá vào cuối thế kỷ thứ ba BC, với một phòng nhỏ để đọc thơ và diễn thuyết ở ngay sát bên vào 80 BC. Nhà hát bằng gỗ tiên phong của La Mã được cất vào 179 BC. Phiên bản bằng đá tiên phong của La Mã, Nhà hát Pompeii, dựng lên vào 55 BC, nhưng hoàn toàn có thể nó thay thế sửa chữa một nhà hát bằng đá có sớm hơn mà đến nay chưa được tìm thấy. Vào thời kỳ nhà vua một số ít nhà hát này thực sự là hoành tráng. Nhưng qui mô của chúng tất yếu nhỏ hơn đấu trường và trường đua nhiều. Theo Pliny Lớn, Nhà hát Pompeii khổng lồ có sức chứa đến 40,000 người theo dõi, mặc dầu theo ước tính lúc bấy giờ số đó hơi thấp hơn .
Cũng như đấu trường và trường đua, nhà hát thường trình diễn trong những tiệc tùng tôn giáo. Vì thế điều chắc như đinh là bạn thường phát hiện một đền thờ nằm sát bên nhà hát .

Bố trí sàn nhà hát

Nhà hát La Mã có ba phần ( xem Hình 8-4 ) : sân khấu, dàn nhạc, và thính phòng. Thính phòng hình bán nguyệt với những vòng cung chỗ ngồi đồng tâm lên cao dần, mở màn từ một nền hình bán nguyệt bên dưới cùng làm khu vực đồng ca. Bất cứ khi nào hoàn toàn có thể, người La Mã thiết kế xây dựng nhà hát dựa vào sườn đồi để việc kiến thiết xây dựng đỡ phức tạp hơn. Nếu không có sẵn đồi, thì khu vực ngồi được xây bên trên một chuỗi những cổng vòm, mái vòm, và tường. Sân khấu đối lập thính phòng và nằm phía kia của dàn đồng ca. Trong những nhà hát sang chảnh nhất, sân khấu có một bức tường thẳng đứng án ngữ phía sau, trang trí với mọi loại tiết mục kiến trúc tạo thành một phần của cảnh trí .
Một trong những nhà hát choáng ngợp, được bảo tồn tốt là nhà hát tại Aspendos ở Tiểu Á ( hình 8.4 dưới ), khánh thành dưới triều Marcus Aurelius ( AD 161 – 180 ). Sân khấu của nó dài 110 mét và cao 24 mét. Nhiều nhà hát khác vẫn còn lưu lại, như phế tích tuyện vời tại Dougga ở Tunisia, và Orange và Arles ở Gaul. Ở La Mã một phần của Nhà hát Aurelius, do Augustus kiến thiết xây dựng, hiện này vẫn còn đứng vững .

Hình 8-4

 

Âm nhạc La Mã

Không ai biết âm nhạc La Mã thực sự nghe ra sao vì người La Mã không ký âm theo hình thức tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hiểu được hoặc còn lưu lại. Nhưng âm nhạc có ở mọi nơi : trong đường phố, trong chợ búa, trong những liên hoan tôn giáo, và trong những nhà hát. Các cuộc thi âm nhạc được sử dụng để lấp đầy khoảng trống giữa những pha hành vi trong đấu trường hoặc trường đua. Binh lính La Mã dùng kèn khi đánh trận hoặc khi hành lễ. Những nhạc cụ khác mà người La Mã chơi gồm có :

• Đàn hạc nhỏ gọi là lyrae và phức tạp hơn là
• Các nhạc cụ gõ như catanhet, chập chả, trống lục lạc, và trống lắc Ai cập .
• Khí nhạc như sáo, tiêu, kèn túi .
• Organ nước, do Ktesibios sản xuất vào thế kỷ thứ ba BC. Nó sử dụng bơm nước ép hơi qua ống đàn. Theo Pliny Lớn cá heo đặc biệt quan trọng bị hấp dẫn bởi âm thanh này !

Kịch sĩ và ông bầu

Người La Mã những tầng lớp cao phong phú không chăm sóc nhiều đến nhà hát và kịch sĩ. Thậm chí có một luật đạo ngăn cấm một nghị sĩ, con trai, cháu nội, hoặc chít nội của ông ta cưới một phụ nữ có cha mẹ từng là kịch sĩ. Vị thế xã hội của một kịch sĩ thấp kém đến nổi y được liệt cùng với những đấu sĩ, nô lệ, và bọn tội phạm, và là người mà một ông chồng bị vợ cắm sừng có quyền giết .
Điều duy nhất còn tệ hơn là việc một người thuộc những tầng lớp cao lại yêu dấu nhà hát. Caligula ( AD 37-41 ) đặc biệt quan trọng ưa thích một kịch sĩ có tên Mnester và thẳng tay đánh đập bất kỳ người theo dõi nào gây ồn ào khi Mnester đang nhảy múa .

Xô diễn phải tiếp tục: Hội thi trình diễn và diễn thuyết

Các vở kịch hầu hết phổ cập trong quần chúng thông thường ít quan tậm đến điều gọi là ‘ vui chơi La Mã chuẩn mực ’ hoặc trong nhóm quý tộc không hợm hĩnh. Cơ bản có hai loại trình diễn chính trong nhà hát : hài kịch và thảm kịch. Bi kịch, như phần nhiều đặc thù văn hóa truyền thống tốt đẹp nhất của La Mã, được vay mượn từ người Hy Lạp .
Các hài kịch La Mã cũng vay mượn những sáng tạo độc đáo, và đôi lúc hàng loạt cốt chuyện, từ người Hy Lạp, nhất là tập trung chuyên sâu vào nô lệ là những vai chính .
Người La Mã cũng chiêm ngưỡng và thưởng thức những thể loại sau :

• Hành động-phiêu lưu: Màn trình diễn của một vở kịch Đám lửa trong thời trị vì của Nero giống như xem một bộ phim hành động đang quay. Một ngôi nhà được dựng

  trên sân khấu và bốc cháy thực sự.

• Diễn lại thần thoại: Thần thoại cung cấp nhiều cơ hội cho màn phô bày xác thịt. Một tác giả La Mã tên Apuleius mô tả một màn kịch câm xảy ra vào thế kỷ thứ hai AD, kể về sự Phán xét của Paris (khi Paris phải chọn ra nữ thần đẹp nhất trong số Juno, Minerva, và Venus). Nữ diễn viên đóng vai Venus xuất hiện trên sân khấu không mặc gì trừ một tấm lụa vắt qua hông cô và sau đó nhảy một điệu hương xa với các vũ công khác.

• Kịch điệu bộ và kịch câm: Vào cuối thời Cộng Hòa, kịch điệu bộ và kịch câm cũng được trình diễn trên sân khấu. Người La Mã không mảy may chống đối sự thể hiện sống động các màn bạo lực, tình dục, và khỏa thân.

• Hội thi diễn thuyết: Một trong những hình thức lạ lùng nhất của thể loại giải trí của người La Mã là thi diễn thuyết. Nói trước công chúng là một phần quan trọng trong kỹ năng của một người La Mã có học vấn, và các diễn giả Hy lạp nào đi theo phong thái của những nhà hùng biện thành Athens của thế kỷ thứ năm BC đều được ca tụng nhiều nhất. Thường các thính giả nêu ra các đề tài gợi ý (có thể là những chủ đề lịch sử như những ngày vinh quang của Athens, hoặc những chủ đề trần trụi hơn như ca tụng sự hói đầu), và sau đó các diễn giả sẽ thao thao bất tuyệt những bài diễn thuyết ứng khẩu, độc đáo, sống động trước sự vỗ tay rầm rộ của khán giả mỗi khi nghe được một câu đặc biệt trí tuệ hoặc hóm hỉnh.

Trò trình diễn hí trường hình như không thông dụng được vĩnh viễn so với người La Mã, vốn thích những trò hành vi kinh hoàng trong đấu trường hay trường đua. Nhà hát Marcellus ở La Mã rơi vào hoang phế vào thế kỷ thứ ba AD và vào thế kỷ thứ bốn trọn vẹn bị phá bỏ để sửa chữa thay thế cầu. Vì nhà hát link với những tiệc tùng tôn giáo truyền thống lịch sử, mà Đế chế sắp theo đạo Cơ đốc, nên nhà hát không còn đất sống, mặc dầu hình như không ảnh hưởng tác động gì đến nhiệt tình so với trường đua .

Đêm ở Nhà: Giải Trí tại Nhà

Người La Mã không tiêu hết thời hạn cho những trò vui chơi công cộng. Họ có việc để làm và những nghi thức tôn giáo phải thực hành thực tế, nhưng họ cũng thưởng ngoạn trò tiêu khiển tại nhà .
Cách tốt nhất để khoe ngôi nhà của mình là tổ chức triển khai một bữa tiệc chiều. Tiệc chiều đặc biệt quan trọng thông dụng, và trọn vẹn thích hợp để mời khách sau một buổi thưởng ngoạn ở nhà hát hoặc đấu trường. Nhưng mục tiêu chính là để khẳng định chắc chắn bạn là ai, bè bạn của bạn là ai, và bạn đứng ở đâu trong nấc thang xã hội. Chẳng hạn, những ông chủ mời những tập sự của mình như một phần thưởng dành cho sự trung thành với chủ của họ. Là khách có vị thế thấp hơn, những tập sự nhận được thức ăn và thức uống kém chất lượng hơn .
Trong buổi tiệc chiều, khách khứa nằm dài trên những ghế dài quanh ba mặt của phòng ăn. Mặt còn lại để trống cho bọn nô lệ mang thức ăn, đồ uống đến những thực khách. Trong những nhà cực giàu, còn phân biệt loại phòng ăn ngày hè và phòng ăn mùa đông ( hình dưới )

Một trong những tư liệu khét tiếng nhất từ quốc tế La Mã được khai thác từ một hầm ngập nước cạnh phế tích của một pháo đài trang nghiêm tên Vindolanda ở bắc Anh. Có niên đại vào khoảng chừng cuối thế kỷ thứ nhất AD, đó là tờ giấy viết bằng tiếng La tinh xưa nhất của một phụ nữ từng được tìm thấy. Phụ nữ tên Claudia Severa, vợ của viên chỉ huy ở một pháo đài trang nghiêm khác, viết gởi cho Sulpicia Lepidina, vợ của viên chỉ huy ở Vindolanda, mời bạn mình đến dự tiệc sinh nhật vào ngày 3 tháng chín. Thư viết :
” Claudia Severa thân gởi Lepidina. Em à, vào ngày thứ ba trước Ides của tháng chín, nhân ngày mừng sinh nhật của chị, chị thân mời em đến chung vui với mái ấm gia đình chị. Sự xuất hiện của em sẽ làm buổi lễ thêm phần vui tươi. ’
Đây là một tư liệu nhỏ đáng kinh ngạc vì ngay tại vùng hoang vắng trên miền biên giới, cách La Mã hàng trăm dặm nơi những nhà quý tộc nằm ưỡn mình trên ghế dài tiệc tùng xa hoa, thì ở đây hai bà vợ của chiến binh ( chắc như đinh chưa từng đến La Mã ) cũng đang rất là theo kịp chuẩn mực vui chơi và lòng hiếu khách của La Mã. Thật đáng kinh ngạc .

Bộ bàn ăn

Bộ bàn ăn đỉnh được chế tác bằng vàng và bạc. Cốc, đĩa, chén, và đĩa lớn được sử dụng. Những đồ vật sang trọng và quý phái được những thợ bạc tiếng tăm phong cách thiết kế theo phong thái trang trí riêng của họ. Không cần phải nói những bộ bàn ăn hào nhoáng nhất là thuộc hoàng cung của nhà vua. Claudius ( AD 41-54 ) có một nô lệ tên Drusillanus chiếm hữu một đĩa bạc cân nặng 163 kí, và y không đơn độc. Các nhà vua thường cho những hầu cận sủng ái vàng và bạc .
Nếu không có bạc, sử dụng kim loại tổng hợp làm từ thiếc và chì cũng trông giống như bạc nếu được đánh bóng. Rồi đồ gốm nữa. Người La Mã sử dụng nhiều hạng loại đồ gốm khác nhau, nhưng trong những bữa tiệc chiều, đồ gốm chỉ dùng cho khách thuộc những tầng lớp thấp, thường có màu đỏ rực rỡ .
Thủy tinh cũng được nhìn nhận cao, nhất là nó là mẫu sản phẩm cải cách gần đây của Ai Cập. Thủy tinh càng trong suốt càng có giá trị .

Thực đơn

Một tuyển tập những cách chế biến món ăn được chỉnh sửa và biên tập vào thế kỷ thứ tư và xuất bản dưới tên Apicius. Nhiều công thức chế biến dùng đến mật ong, dấm, và sốt cá, là những chất hầu hết có sẵn làm tăng mùi vị của thức ăn. Nhưng người La Mã cũng biết về muối, tiêu, mù tạt, và những gia vị đắt kinh điển được nhập từ Viễn đông. Người La Mã đặc biệt quan trọng yêu thích một thứ sốt gọi là garum, được sản xuất từ cá ương lên men .
Ngày nay bạn hoàn toàn có thể mua một một bản dịch của Apicius và thử nghiệm chế biến món ăn ! Đây là thực đơn mà khách khứa tiệc chiều La Mã hoàn toàn có thể mong đợi : Món khai vị hoàn toàn có thể là rau diếp với ốc và trứng, súp lúa mạch, và rượu vang ướp lạnh bằng tuyết kéo từ núi xuống, hoặc hoàn toàn có thể là cá ngừ ngâm dấm. Món ăn chính hoàn toàn có thể là cá, heo, vú heo nái, thỏ, gà dồn thịt, ốc được vỗ béo bằng sữa đến nổi chúng không hề thụt đầu vào vỏ, và nhím biển .
Rượu vang được luân chuyển đi khắp quốc tế La Mã, có Chi tiêu tùy theo chất lượng. Rượu sabine là một trong những loại rượu đắt nhất và có giá gấp bốn lần loại rượu vang rẻ nhất. Rượu vang hoàn toàn có thể uống ấm hay lạnh .

Chương 9

 Sự Can Thiệp của  Thần Thánh

Trong Chương Này

• Sự vào ra của tôn giáo La Mã
• Cách thức người La Mã sử dụng đền thờ và điện thờ
• Sự phong phú của hệ thần linh La Mã
• Bằng cách nào người La Mã đồng điệu thần linh của những dân tộc bản địa khác
• Tác động của Cơ đốc giáo
• Cách thức người La Mã đi đến gặp Đấng phát minh sáng tạo 

Người La Mã không chỉ tin vào thiên mệnh cai trị thế giới của mình, mà nhiều người còn nhìn thấy thần linh hiện diện trong mọi vật, mọi nơi, và mọi lúc. Họ tin rằng thần linh quyết định và kiểm soát mọi thứ cho đến làn gió thổi hoặc một lá cỏ. Trong thế giới La Mã, các nơi thờ cúng tồn tại dưới mọi dáng vẻ và kích cỡ, từ các đền thờ to lớn ở La Mã và tại khắp các thành phố lớn, cho đến các điện thờ bên đường nhỏ bé, bàn thờ trong nhà, và thậm chí các bàn thờ mang đi được, cho đến các đồng xu in hình các nam thần và nữ thần ở mặt sau.

Danh sách thần La Mã đi từ hệ thần cổ xưa vĩ đại gồm Đời xe Jupiter, Juno, và Minerva cho đến những vị thần địa phương ít tiếng tăm ( có khi chỉ là vị thần ống khóa trên cửa vào nhà bạn ). Rồi những vị thần xa xôi tận miền Đông, và vị thần dân Celtic hoang dã từ phương Tây. )
Ngoại lệ duy nhất là Cơ đốc giáo. Người La Mã hoàn toàn có thể rất sẵn lòng bổ trợ Christ vào list thần linh của họ, nhưng người Cơ đốc giáo không chịu điều ấy. Và vậy mà kỳ lạ thay Cơ đốc giáo lại trở thành quốc giáo. Điều này cũng quan trọng : Tôn giáo trong quốc tế La Mã là một yếu tố tín ngưỡng và mê tín dị đoan cá thể, nhưng cũng mang tính chính trị. Tuân theo quốc giáo, trong đó có việc thờ cúng nhà vua, là một phần trong việc bày tỏ lòng trung thành với chủ so với Đế chế. Bất kỳ ai khước từ việc này đều hoàn toàn có thể gặp nguy khốn .

Thỏa Thuận: Tôn Giáo La Mã

Tôn giáo La Mã, như hầu hết những tôn giáo ngoài đạo Cơ đốc, cơ bản là một hành vi thỏa thuận hợp tác với thần linh. Người La Mã trung bình muốn thần linh ban cho mình một dịch vụ, hoàn toàn có thể là một sự hổ trợ để được thắng lợi trong một đại chiến hoặc một vụ mùa, hoặc mang cái chết và sự diệt trừ đến với người đã lấy cắp áo choàng của mình ( theo nghĩa đen ). Để đáp lại cho việc làm ấy, người La Mã hứa cúng thần linh một món lễ vật __ thường là vật hiến tế hoặc tiền cúng. Đây là tiến trình mà thỏa thuận hợp tác được thực thi :

• Bước 1: Khấn nguyện. Người ta liên lạc với thần và cầu xin một sự giúp đỡ. Tùy theo nam thần hay nữ thần, việc này có thể tiến hành tại một điện thờ lớn, điện thờ nhỏ, hoặc bàn thờ tại nhà, dưới dạng viết tay lên một tờ sớ được cất giữ tại đền thờ hoặc điện thờ, ghi rõ mình muốn thần giúp gì và sẽ tạ lễ gì đáp lại: đây là bước khấn nguyện. Cũng có khi gọi là bùa nguyền rủa nếu nội dung là yêu cầu thần trừng phạt, xâm hại một người nào đó mình muốn.

• Bước 2: Trả lễ. Nếu thần đã thi hành lời nguyện cầu của mình (hoặc mình nghĩ là như vậy), việc hiến tế hoặc cúng lễ vật được thực hiện, và sớ ghi chép tường trình lời khấn nguyện đã được hoàn thành được đặt tại điện thờ: thường dưới hình thức một bàn hương án bằng đá, đất hay gỗ, hoặc một thẻ bài tạ ơn bằng đồng hay bạc được treo trên tường đền thờ, trên đó có ghi tên người cúng, tên vị thần được dâng cúng, và một thể thức như VSLM là chữ tắt của Votum Soluit Libens Merito, ‘Người đã vui

  lòng thực hiện đúng đắn lời nguyện cầu’.

Các điện thờ La Mã khi nào cũng ngập tràn lễ vật dâng cúng, được chôn vùi xuống hố hoặc ném vào ao hồ. Đồng tiền là phẩm vật thường thì nhất, nhưng người La Mã trung bình thường thận trọng chọn những đồng xu tiền cũ mòn có giá trị thấp dâng cúng __ vâng, của ít mà lòng nhiều, phải không nào ?
Điều cốt lõi là nghi thức. Mỗi cuộc hiến tế, mỗi hình thức thờ cúng, mỗi tiếp xúc với thần linh nhất nhất đều phải tuân theo một thể thức đúng mực những lời trình và chuỗi sự kiện. Nếu làm sai, phép mầu sẽ không được triển khai. Cho dù nếu nghi thức được thực thi đúng mà tác dụng không suôn sẻ, thì người La Mã mê tín chỉ đơn thuần Tóm lại rằng nghi thức đã trục trặc tại một khâu nào đó. Những người La Mã ít mê tín dị đoan hơn, và số người này rất đông, Kết luận là như vậy thì thần linh không sống sót rồi đi tìm một thần khác linh hơn .

Tiên đoán tương lai

Người La Mã muốn biết chuyện gì xảy đến ở tương lai. Mà ai không muốn chứ ? Nhưng người La Mã sống trong một quốc tế khó Dự kiến hơn tất cả chúng ta. Không có nhiều hoặc không có kiến thức và kỹ năng nào về thảm họa khí hậu đang rình rập đe dọa, động đất, bệnh tật, hoặc cái chết của chính mình, họ tự thuyết phục mình rằng phải có những điềm báo tiên đoán được tương lai .

Điềm báo

Người La Mã bị điềm báo, tốt hay xấu, ám ảnh. Họ trông chừng những tín hiệu mà thần linh bày ra. Trong thời nội chiến AD 68-69, Hoàng đế vắn số Vitellius chuẫn bị quân đoàn để nắm giữ Ý chống lại quân đội của Vespasian đang rầm rộ tiến đến ( xem Chương 16 ) .
Vitellius rất lo ngại vì một số ít những tín hiệu giật mình hiện ra :

• Một đám chi chít chim kền kền bay trên trời, che hết ánh sáng mặt trời .
• Con bò đang chuẩn bị sẵn sàng hiến tế bổng chạy thoát, đạp đổ những đồ vật thờ cúng, và người ta phải săn đuổi rồi giết nó không đúng theo nghi thức .

Sử gia Tacitus kể lại như vậy. Sự kiện đó hoàn toàn có thể là thật, nhưng điều quan trọng đúng là trong trận đó Vitellius bị vượt mặt và bị giết chết. Người La Mã cũng nhìn thấy những điềm báo trước vụ mưu sát Julius Caesar ( xem Chương 15 ). Septimius Severus cho rằng mình có sứ mạng làm nhà vua, địa thế căn cứ vào những điềm báo ( xem Chương 18 ) .

Thầy bói toán

Thầy bói toán ( haruspex ) là một trong những tu sĩ đặc biệt quan trọng chuyên tiên đoán tương lai. Có hai kỹ thuật :

• Augurium: Lý giải các hiện tượng thiên nhiên như bão tố hoặc hành vi các con vật

• Extispicium: Lý giải bộ đồ lòng các con vật bị hiến tế

Đây là một ví dụ đặc biệt quan trọng ghê tởm về bói toán. Vào ngày 15 tháng tư, những nghi thức đặc biệt quan trọng chào mừng những hạt mầm hé nở trong đất và những con bò mang bầu. Các con bê bị xé toạc ra từ bụng mẹ chúng, bộ lòng chúng bị cắt ra để xem xét và bói toán, thân thể sau đó đem đốt .

Đoán mộng

Một số người La Mã sốt sắng tin rằng người ta hoàn toàn có thể đạt đến tầm nhận thức cao hơn, chỉ khi trong thực trạng cực kỳ say xỉn .
Một số giáo phái La Mã tăng trưởng quanh sáng tạo độc đáo này, họ kiến thiết xây dựng những đền thờ để những Fan Hâm mộ hoàn toàn có thể uống đến say mềm và ngủ vùi trong những gian phòng thờ dưới sự hiện hữu của thần linh. Họ tỉnh dậy vào ngày hôm sau và kể lại giấc mơ của mình cho những nhà đoán mộng và người này sẽ lý giải những ý nghĩa huyền bí bên dưới những giấc mơ. Một nơi như thế là điện thờ chữa bệnh của một vị thần tên Mars-Nodons ở Anh tại một nơi giờ đây là Lydney. Điều khôi hài là điện thờ này hoạt động giải trí rôm rả nhất khi Đế chế La Mã theo đạo Cơ đốc, cho thấy một số ít người vẫn còn tin vào những trò ngoại giáo .

Sấm truyền

Sấm truyền là lời phán của thần linh với con người trải qua một cá thể. Thường thường sấm truyền được nói dưới hình thức những câu đố huyền bí, cần phải được lý giải. Đền sấm truyền nổi tiếng nhất là tại Delphi ở Hy Lạp, ngoài những còn có đền sấm truyền thần Juno Caelestis tại Carthage, hoặc đền thần Carmel ở Judaea. Vespasian đến xin sấm truyền tại đền Carmel trước khi ông hiện thực giấc mơ trở thành nhà vua năm AD 69. Ông xin được một thông điệp rất phấn khích : Bất kỳ điều gì ông muốn chắc như đinh sẽ xảy ra .

Người không tín ngưỡng và bọn bịp bợm

Không phải tổng thể người La Mã đều tin vào những giáo phái ngoại đạo đã có từ truyền kiếp. Một số người cho rằng những nghi thức đều là thứ rơm rác và không bình thường. Một số thậm chí còn còn độc địa hơn khi nhận ra thời cơ làm giàu nhanh bằng cách tận dụng tính dễ tin của người khác .

Những kẻ hoài nghi

Không phải mọi người La Mã đều mê muội tin cậy vào nghi thức tôn giáo, điềm báo, và mê tín dị đoan :

• Cicero tự hỏi liệu những điều này hoàn toàn có thể dẫn tới một hình thức tự nhốt, với những con người bị mắc kẹt trong nỗi sợ hải những ý nghĩa của điềm báo và sự tiếnhành sai sót các nghi thức.

• Pliny Trẻ nghĩ rằng đó là thứ không có ý nghĩa ship hàng cho chính bản thân và thấy kỳ lạ tại sao người ta hoàn toàn có thể tin vào nữ thần Fortuna đứng đằng sau vận may của mình hay chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho những tai ách và đau khổ của mình .

Một trong những góp phần vĩ đại nhất của Pliny Trẻ cho lịch sử vẻ vang là bức thư của ông gởi cho sử gia Tacitus về sự phun trào núi Vesuvius vào AD 79. Mô tả đám đông đang khiếp đảm, ông nói, ‘ Nhiều người khấn cầu thần linh tương hỗ, nhưng còn có nhiều người hơn tưởng rằng không thần linh nào còn ở lại và rằng thiên hà đã bị nhấn chìm trong cảnh tối tăm vĩnh viễn. ’

Các Đền Thờ và Điện Thờ La Mã

Có vài loại đền thờ khác nhau ở La Mã, nhưng trong hầu hết những trường hợp điều quan trọng cần nhớ là, không giống nhà thời thánh, những đền thờ thần linh này không phải là nơi những Fan Hâm mộ tụ họp. Đó là những nơi thiêng liêng để cất giữ những tượng thờ và những bảo vật thờ cúng khác, chỉ Open cho những tu sĩ. Các hoạt động giải trí thờ cúng xảy ra bên ngoài trong những khu vực riêng bày những bàn thờ cúng dành cho những lễ hiến tế, bói toán, và triển khai nghi thức .
Đền thờ tọa lạc tại những nơi sau đây :

• Trên trung tâm vui chơi quảng trường ở TT thị xã và thường gần nhà hát vì hai hoạt động giải trí có mối link nhau trong nghi thức. Đôi khi toàn thị trấn, như Bath ở Anh, tăng trưởngchung quanh một đền thờ.

• Bất kỳ chỗ nào khác trong một thị xã, thường ở những giao lộ hoặc như một phần của một phức tạp khác như phòng tắm công cộng .
• Tại những TT tôn giáo thôn quê đặc biệt quan trọng, như một ngọn cây thiêng hoặc một suối nước thiêng, ở đó có gì đó rất đặc biệt quan trọng được mỗi người tin yêu đang sống sót .
• Tại những điền trang, do những trang chủ chăm nom, Giao hàng tín ngưỡng của dân địa phương .

Chỉ một khu vực hoàn toàn có thể có một, hai, hay vài đền thờ thờ cúng cùng một vị thần hoặc một nhóm những vị thần. Giáo khu Altbachtal ở Trier chứa đến 70 đền thờ có hình dáng và kích cỡ khác nhau. Những điện thờ nhỏ Open trong nhà, góc đường, bên lề đường, hoặc lưng chừng núi. Tóm lại, những đền thờ La Mã ở khắp mọi nơi và bất kể đâu .

 

Các đền thờ cổ điển

Đền Fortuna Virilis ở La Mã, như trong Hình 9-1, là kiểu mẫu mọi người đều biết về một đền thờ La Mã : một tòa nhà hình hộp với những cột đứng bao quanh bên ngoài, tiến lên những bậc thang ở mặt trước để bước đến những cột chống đỡ một trán tường hình tam giác trên đó chạm nổi những hình. Qua hết bậc thang là một hay hai hàng cột dẫn đến một cửa đi vào nội điện ( cella ), là phần đông nhất của đền thờ. Tượng thờ đứng bên trong nội điện. Một số ít đền thờ hình tròn trụ, có cột bao quanh và một nội điện hình trống ở TT .

Hình 9-1

Các đền thờ cổ xưa hoàn toàn có thể là những tòa nhà nhỏ đứng ở góc đường với chỉ bốn cột ở mặt trước, chúng hoàn toàn có thể là tòa nhà bề thế, hoặc hoàn toàn có thể ở khoảng chừng giữa hai thái cực đó. Những đền thờ này xuất hiện trên khắp Đế chế La Mã. Một trong những đền thờ lớn nhất là Đền Jupiter Heliopolitanus tại Baalbek trong tỉnh lỵ Syria của La Mã, giờ là ở Lebanon. Mặc dù có kích cỡ lớn, đền Baalbek chỉ là một thành phần của một phức tạp tôn giáo to lớn của nhiều đền thờ và TANDTC kế bên .

Đền thờ địa phương

Các đền thờ cổ xưa La Mã xuất hiện phần nhiều khắp Đế chế La Mã, nhưng chúng chịu tác động ảnh hưởng phong thái của những nơi chúng được thiết kế xây dựng, và trong một số ít tỉnh chúng trọn vẹn theo hình thức đền thờ địa phương .
Ai Cập luôn là một trường hợp đặc biệt quan trọng trong Đế chế La Mã. Ở Ai Cập __ không giống ở bất kể nơi nào khác __ những nhà vua La Mã thường được miêu tả với y trang địa phương, trong trường hợp này là những pha-ra-ông và theo phong thái điêu khắc kiểu Ai Cập. Các đền thờ kiểu Ai Cập được bảo tồn tốt nhất là Đền Hathor tại Dendarah, thi công dưới thời Augustus và Tiberius. Nó trọn vẹn theo phong thái Ai Cập, không có nét gì về phong thái La Mã cổ xưa .
Trong những tỉnh lỵ tây-bắc như ở xứ Gaul và Anh, đền thờ kiểu Romano-Celtic là kiểu thống trị. Không giống như những đền thờ cổ xưa, chúng chỉ là những tòa nhà vuông vức đơn thuần với một hiên chạy có mái che bao quanh một tháp TT tạo thành nội điện .
Các đền thờ ở Basilicia lại rất khác. Dựa trên phong cách thiết kế những sảnh công cộng gồm gian giữa và gian cánh, những đền thờ này chỉ thích hợp cho những tôn giáo kiểu tụ tập, đa phần là đạo Cơ đốc .

Điện thờ

Các điện thờ hoàn toàn có thể theo bất kỳ hình thức nào, từ một ghế dài ngoài trời bao quanh những bệ thờ đến những tòa nhà có mái che nhỏ có dạng đền thờ. Người La Mã thậm chí còn hoàn toàn có thể sử dụng những điện thờ mang đi được có hình thần bên trong .

Sứ Mạng Thiêng Liêng:

Các Vị Thần La Mã

Các vị thần La Mã sống sót trong mạng lưới hệ thống phân cấp mở màn trên cùng là nhóm thần chủ đứng vị trí số 1 là Đời xe Jupiter, vua của những vị thần. Ngài có một mái ấm gia đình những thần phụ trợ, nhiều người trong số họ tương tự với những vị thần Hy Lạp và cũng có nguồn gốc Etrusca, được khắp nơi trong Đế chế La Mã tôn thờ. Nhưng có nhiều vị thần khác từ hệ thần cổ xưa ít vai vế hơn như thần rừng của Ý là Faunus và nữ thần Burdigala ( Bourdeaux ), đến những vị thần phù trợ nhà đạo, hoặc những vị thần suối nước nóng, ao hồ, hoặc cây cối. Thường thường người La Mã phát hiện những vị thần địa phương khi họ đến một vùng lạ và sau đó đồng ý họ như là thần của chính mình .
Giờ là lúc gặp gỡ những vị thần La Mã. Tôi sẽ mở màn bằng những vị thần chủ và miêu tả những vị thần ít vai vế hơn .

 

Tôn giáo quần chúng: Jupiter, Juno, Mars __ những vị thần nổi tiếng

Người La Mã nhìn thấy những vị thần vĩ đại dưới hình dạng con người, nhưng không giống con người, những vị thần là bất tử và dành thời hạn để trấn áp quốc tế. Jupiter là một lão già có râu, thân hình đồ sộ, trang bị lưỡi tầm sét ; Minerva là nữ chiến binh ; thần lữa Vulcan là một người thợ rèn ( xem hình dưới ). Mỗi người đều có đậm chất ngầu riêng, những thế lực đặc biệt quan trọng, những sở trường thích nghi riêng, và những tật xấu __ cũng giống như con người __ và 1 số ít có liên hệ mái ấm gia đình. Juno là vợ của Dòng xe Jupiter, Mars là con trai của Juno, và Venus là vợ của Mars, ví dụ điển hình. Họ hợp tác nhau lúc này và cải cọ nhau lúc khác. Họ được diễn đạt trong những tượng, tranh điêu khắc, hình chạm nổi, tranh khảm, và trong tranh vẽ, luôn được biểu lộ bằng những thuộc tính nhận diện, như cái khiêng của Minerva, hoặc búa của Vulcan .

Thần Dòng Yamaha Jupiter

Nữ thần Minerva

Thần Vulcan
Chính sự phù trợ La Mã của những vị thần này đặc biệt quan trọng có ý nghĩa trong sứ mạng của La Mã. Nhưng người La Mã không coi sự phù trợ này là đương nhiên, mà phải được nhắm đến, xin xỏ, và giành được .
– Bảng 91 liệt kê list những vị thần La Mã hầu hết .

                Bảng 9-1                               Các Vị Thần La Mã

            Thần La Mã     Tên Hy lạp      Vai trò

                Jupiter                  Zeus                      Chúa tể các vị thần, thường được viết tắt là IOM                                                                               trên bia khắc. Chồng của Juno, cha của Mercury.                                                                               Thờ cúng Jupiter là công việc thường ngày của    

nhà nước và quân đội .

                Juno                      Hera                      Nữ chúa các thần, vợ của Jupiter và mẹ của Mars.                                                                             Bà liên hệ mật thiết với tính mẫu. Lễ chính : 1                                                                                      tháng 6, 13 tháng 9.

                Minerva               Athena                 Có nguồn gốc từ Menvra của dân Etrusca, bà là                                                                                  nữ thần mậu dịch và thủ công cũng như chiến                                                                                    tranh, và thường được mô tả đội mũ sắt và mang                                                                    giáo, với tấm che ngực bằng sắt khắc hình Medusa tóc rắn. Lễ chính: 19                                                                               tháng 3.

                Apollo                  Apollo                   Người La Mã nhận vị thần Hy lạp này và giữ                                                                                          nguyên tên. Thần bảo trợ săn bắn và âm nhạc,                                                                                   cũng liên hệ với sấm truyền và chữa bệnh, và với                                                                      mặt trời. Lễ chính: 6-13 tháng 6 (với các trò tranh                                                                                                                     đua thể thao), và 23 tháng 9.

                Ceres                    Demeter              Nữ thần mùa màng (từ đó có danh từ ‘cerael’,                                                                                   bột ngũ cốc) và sự đổi mới của thiên nhiên. Lễ hội                                                                            có tên Cerealia (12-19 tháng 4).

                Diana                    Artemis                Nữ thần săn bắn và mặt trăng. Lễ chính: 13 tháng

8 .

                Janus                     (không có)          Thần của sự khởi đầu và bậc cửa, người đã giải                                                                                   cứu Saturn khi ông bị Jupiter ném ra. Đền thờ ông                                                                            bị đóng cửa trong thời bình, và mở cửa trong thời                                                                                                                 chiến. Lễ chính: 17 tháng 8.

                Mars                      Ares                       Thần chiến tranh và thường được mô tả có trang                                                                              bị vũ khí. Là con của Juno, Mars thường liên hệ                                                                                  với các vị thần khu vực ở các tỉnh phía tây bắc,                                                                                              như là những vị thần săn bắn và chiến binh,                                                                                                       nhưng ông cũng liên hệ với sự chữa bệnh. Mars                                                                                                cũng là vị thần của nông nghiệp. Lễ chính: 1 tháng                                                                             6 và 19 tháng 10.

                Mercury               Hermes                                Con trai của Jupiter và Maia (nữ thần sinh sản). Là

thần đưa tin, ông cũng chăm nom việc mậu dịch và ‘ bội thu ’. Ông cũng rất được ưu thích ở Anh và Gaul nơi ông thường được thờ chung với những vị thần địa phương. Lễ chính : 15 tháng 5 .

                Neptune              Poseidon             Thần biển cũng liên hệ với ngựa, vì thế người La                                                                                mã cũng liên hệ ông với thần ngựa, Consus. Lễ  

chính : 23 tháng 6, 1 thàng 12 .

                Saturn                   Chronos               Cha của Jupiter (Zeus). Trong thần thoại Saturn                                                                                                 cai quản trong thời hoàng kim và dạy người                                                                                         La Mã làm nông. Saturn bị con mình là Jupiter                                                                                       ném ra và được Janus nhận vào. Đền thờ của ông                                                                                 tại quảng trường La Mã là một trong những đền                                                                                thờ cổ nhất và được bảo tồn tốt nhất, nhờ được                                                                               được tái thiết trong thế kỷ thứ tư AD. Lễ chính:                                                                                        ngày đông chí.

                Venus                   Aphrodite           Nữ thần ái tình, vợ của Mars, và tổ tiên huyền                                                                                    thoại của dòng họ Lulus mà Julius Caesar là một                                                                                                 thành viên. Lễ chính: 23 tháng 4.

                Vesta                    Hestia                   Nữ thần của lò sưởi, được nhà nhà thờ cúng và                                                                                  cũng được thờ tại đền Vesta ở La Mã bởi các Nữ                                                                               Đồng Trinh Vestal, có bổn phận giữ ngọn lửa luôn cháy.

                Vulcan                  Hephaestus        Thần lửa và nghề rèn. Lễ chính: 23 tháng 5, 23                                                                                     tháng 8. 

Các vị thần gia đường

Khi tôi nói người La Mã có một vị thần cho mọi thứ và mọi nơi, ý tôi là đúng như vậy. Nếu tôi liệt kê ra hết sách sẽ không còn chỗ để viết điều gì khác, vì vậy sau đây chỉ là điểm qua cho có chút mùi vị mà thôi .

 

Thần bản mệnh, thần số phận, và nữ thần Mẫu

Thần thông dụng nhất trong số những vị thần thuộc mái ấm gia đình là thần bản mệnh, tức là thần bảo lãnh cho từng cá thể ( hơi giống khái niệm về thiên thần bảo lãnh trong đạo Cơ đốc ) nhưng lan rộng ra ra cho đến thần bản mệnh của hầu hết mọi sự vật. Chẳng hạn như địa thần là thần trông coi bất kể khu vực nào từ một góc ruộng đến một lề đường. Tất nhiên là có thần của quân đoàn, của nhà vua, của bất kể thành phố, thị xã nào, rồi những thần nghề nghiệp, hội đoàn .
Bộ ba thần là một đặc thù quan trọng của một hệ thần. Như Thần Số Mệnh là gồm ba nữ thần, cũng như Thần Mẫu. Và hình thức này truyền đến ý niệm Chúa Ba Ngôi trong Cơ đốc giáo .

Các vị thần gia đường

Mỗi nhà đều có có một vị thần cư trú, bảo lãnh ( giống như Ông Bà Táo của truyền thống cuội nguồn Đông phương : ND ). Gia chủ của mọi nhà đều phải bày một bệ thờ để cúng kiến những vị thần này đặt trong sảnh vào nhà. Người La Mã cũng có thần cho mỗi giao lộ, như vậy riêng ở La Mã có đến 265 vị thần này vì La Mã có 265 giao lộ .

Thần cho mọi sự vật

Thấp hơn thần nhà còn có nhiều thần nữa. Bạn có tin hay không, có đến ba vị thần khác nhau bảo lãnh cửa ra vào của người La Mã :

• Thần Forculus bảo hộ cánh cửa

• Thần Cardea bảo hộ bản lề cửa

• Thần Limentinus bảo hộ thềm cửa.

   

Ngoài ra có thần Fabulinus giúp trẻ nhỏ mau học nói, nữ thần Fornax bảo lãnh ngũ cốc không bị cháy khi được sấy khô, thần Robigus bảo vệ lương thực không bị ẩm mốc. Và còn vô số thần thánh nữa .

Thờ phụng hoàng đế

Tôn thờ những nhà vua trị vì như những ông thần sống là tập quán trong thời cổ đại. Chẳng hạn, người Ai cập nhìn nhận những pha-ra-ông đang sống là thần Horus, con trai của Isis và Osiris, và những pha-ra-ông đã băng hà là thần Osiris bị mưu sát, và được Isis Phục hồi .
Ở miền Đông Hy Lạp, tôn thờ những nhà vua như những vị thần sống đã là một sự kiện chính trị của đời sống. Alexander Đại Đế cũng muốn mình được tôn thờ như một vị thần, công bố mình là con trai của Ammon ( Zeus ) .
Người La Mã không tha thiết với ý tưởng sáng tạo những nhà quản lý đang sống là những vị thần, và hầu hết những nhà vua đầu đời cũng vậy. Augustus ( 27 BC-AD14 ) phải gật đầu được tôn thờ ở những tỉnh lỵ miền Đông vì khu vực đó quen với tập quán này. Tiberius thì không chịu làm thần với bất kỳ giá nào. Tất nhiên, một số ít nhà vua ( như Elagabalus ; xem Chương 19 ) luôn tưởng mình là những vị thần sống, nhưng họ thường phải trả giá cho cuồng vọng ấy bằng mạng sống của mình. Chắc không có nhiều người thực sự tin nhà vua là một vị thần, nhưng những người duy nhất gặp rắc rối thực sự với việc đó là những Fan Hâm mộ Cơ đốc .
Tất nhiên, thậm chí còn những Hoàng đế như Augustus cũng tìm một cách tế nhị để liên hệ mình với thần thánh mà không thực sự tự nhận mình là thần thánh ( cho đến khi ông qua đời ). Huyền thoại TT của thiên chức La Mã cho rằng Aeneas là con trai của Venus ( xem Chương 10 về lịch sử một thời bao quanh việc sáng lập La Mã ), một thành viên của hệ thần cổ xưa. Điều đó không có nghĩa là những người được cho là hậu duệ của bà, như thị tộc Iulus, dòng họ của Julius, là những vị thần. Nhưng là hậu duệ của một nữ thần là mối liên hệ vô cùng thuận tiện được những nhà vua tận dụng tối đa .
Hành động này càng tỏ ra hiệu suất cao hơn khi phong thần những nhà vua sau khi họ băng hà. Nhờ đó những con trai kế vị của một nhà vua vừa băng hà cũng là con trai một vị thần, và dân chúng, đa phần binh lính và những quan chức, sẽ bày tỏ lòng trung thành với chủ với anh linh của nhà vua và hoàng gia thần thánh .

Tích Hợp các Thần từ Nơi Khác

Người La Mã có thái độ vô cùng bao dung so với những tôn giáo, vì họ tin là mọi vị thần đều có thế lực, và người La Mã muốn những vị thần đều hộ trì cho mình chứ không cho quân địch. Vì thế họ công nhận những hình thức tôn thờ từ khắp nơi trên Đế chế và xa hơn nữa, và tích hợp họ vào hệ thần của mình .

Kết nối thần La Mã với thần nước ngoài

Một trong những nguyên do người La Mã hoàn toàn có thể thuyết phục quá nhiều người rằng việc gia nhập vào Đế chế là một quyền lợi là vì họ thường không ngăn cấm những tôn giáo của những dân tộc bản địa mà họ chinh phục. Trừ hai ngoại lệ là đạo Do thái và đạo Cơ đốc, nhưng trong những trường hợp đó, yếu tố với người La Mã hầu hết có tính chính trị, chứ không thuộc tôn giáo .
Người La Mã đặc biệt quan trọng khôn khéo trong việc tạo ra những vị thần tích hợp từ những vị thần La Mã với thần địa phương. Sau đây là 1 số ít ví dụ :

• Ở Đức, người La Mã chạm trán với một vị thần đứng đầu khu vực có tên là Lenus. Họ tích hợp ông ta với thần Mars tại Trier và tạo ra TT thờ cúng chữa bệnh có tên Lenus-Mars .
• Một vị thần chữa bệnh xứ Celtic tên Grannus được tích hợp với Apollo tạo ra thần Apollo-Grannus, được thờ cúng ở nhiều nơi .
• Vua pha-ra-ông thời Ptolemy ở Ai cập tích hợp việc thờ thần Orisis và Apis và tạo ra thần Serapis, một vị thần ở âm tính hoàn toàn có thể tạo ra phép mầu chữa lành bịnh dân chúng. Người La Mã thích Serapis, trong đó có những nhà vua Septimius Severus ( 193 – 211 ) và Caracalla ( 211 – 217 ) .

Các dân tỉnh lẻ mang theo những vị thần của họ khi họ gia nhập quân đội và được tự do thờ cúng khi họ hành quân khắp Đế chế. Đây chỉ là một chút ít ví dụ nhưng đủ cho bạn tưởng tượng được bức tranh. Không thể có nhiều thời gian trong lịch sử vẻ vang quả đât mà tự do tôn giáo được được cho phép ở mức độ như vậy .

Tôn Giáo Từ Khước Việc Bị Đồng Hóa: Cơ Đốc Giáo

Về triết lý, Cơ đốc giáo chỉ là một giáo phái huyền bí vì trong hình thức sơ khai của nó, và đứng theo quan điểm của người La Mã, nó chỉ là một giáo phái lạ lẫm từ miền Đông, hứa hẹn với con chiên một đời sống vĩnh hằng. Thật ra, chỉ đến khi Cơ đốc giáo trở thành quốc giáo, so với nhiều người La Mã ý niệm về Christ là một vị thần để bổ trợ vào list những vị thần đã được tôn thờ là một ý niệm tuyệt đối. Hoàng đế Severus Alexander ( 222 – 235 ) có giữ một bộ sưu tập những tượng thần đủ mọi loại, trong đó có thần Christ của Cơ đốc giáo trong hoàng cung và tôn thờ tổng thể. Nhưng Cơ đốc giáo độc lạ một cách cơ bản với những tôn giáo khác mà người La Mã đồng nhất :

• Đó là thứ tôn giáo Open cho mọi người, vào mọi lúc và ở mọi nơi. Đây không phải là yếu tố so với người La Mã, điều sau đây mới là yếu tố .
• Các Fan Hâm mộ phải chối bỏ tổng thể những vị thần khác. Điều này như phỉ nhổ vào thái độ so với tôn giáo của những người La Mã thông thường. Chính quyền La Mã, do đó, đâm ra nghi ngại những Fan Hâm mộ Cơ đốc giáo .

Các vấn đề đối với Cơ đốc giáo

Đủ thứ chuyện gây do dự rỉ tai dân chúng La Mã. Khi những Fan Hâm mộ Cơ đốc giáo ăn bánh mì và uống rượu vang, họ coi chúng như là hình tượng của thân xác và máu của Christ, và tin đồn thổi biến thành họ thực sự đang thực hành thực tế một hình thức ăn thịt đồng loại. Các Fan Hâm mộ Cơ đốc giáo cũng là kẻ giơ đầu chịu báng cho Nero ( 54-68 ) khi y muốn có người chịu tội cho vụ Cháy Lớn ở La Mã. Tacitus gọi Cơ đốc giáo là một hình thức ‘ mê tín dị đoan ô nhiễm ’ và cho rằng những Fan Hâm mộ đạo này đáng ‘ ghê tởm vì những tật xấu của họ ’ .
Người La Mã cũng bồn chồn khi những con chiên ngoan đạo của một giáo phái không chịu nghe theo mặc dầu chỉ ở ngoài cửa miệng so với quốc giáo. Pliny Trẻ, trong khi làm Thống đốc xứ Bithynia và Pontus dưới triều Trajan ( 98-117 ), phải tự mình đi thẩm vấn những Fan Hâm mộ Cơ đốc giáo khước từ không chịu bỏ đạo và cũng khước từ dâng cúng những vị thần và tượng của Trajan. Cũng có 1 số ít Fan Hâm mộ thực sự phục tùng và chịu dâng cúng lễ vật cho thần linh, nhưng phần đông đều từ khước. Pliny ra lệnh tra tấn hai nữ trợ tế để họ khai ra những Fan Hâm mộ khác, vì ông rất lo ngại trước sự lan tràn của Cơ đốc giáo. Trajan viết thư cho Pliny bảo ông đừng săn lùng người Cơ đốc giáo nữa, đừng nghe lời những người đưa tin nặc danh, và chỉ trừng phạt những Fan Hâm mộ Cơ đốc giáo khi chẳng đặng đừng. Nói cách khác, Trajan trọn vẹn tha thiết với cách giải quyết và xử lý nhẹ nhàng .

Sự ngược đãi

Qua hai thế kỷ sau, Cơ đốc giáo liên tục vững mạnh. Sự bất mãn so với những vị thần truyền thống lịch sử càng sâu rộng khi dân chúng ngày càng thấy là những lễ vật cúng tế ở đền thờ chẳng mang lại hiệu quả gì. Khi người La Mã càng giàu sang hơn, người ta nhìn quanh quất tìm kiếm những điều có ý nghĩa hơn. Ngày nay cũng thế thôi, con người cũng luôn săn tìm điều gì đó để tin yêu. Thế rồi những rắc rối nơi miền biên ải tăng dần. Có vẻ như thể mạng lưới hệ thống La Mã không còn hoàn toàn có thể đứng vững. Cơ đốc giáo hứa hẹn một đời sống mới với ân phước vĩnh hằng trong một quốc tế sau khi chết. Nghe rất mê hoặc __ trừ ra là, so với nhà nước La Mã, nó có vẻ như như một thử thách trực tiếp với vương quyền .
Những cuộc bức hại chính yếu do Trajan Decius ( 249 – 251 ), Diocletian ( 284 – 305 ), và Maximian ( 286 – 305 ) triển khai, nhưng thật ra đã mở màn từ thời Nero. Ngay cả Marcus Aurelius ( 161 – 180 ), vị Hoàng đế minh triết, cũng ra lệnh một vụ bức hại vào năm 177. Các vụ ngược đãi xảy ra dưới nhiều hình thức, trong đó có tra tấn bắt những tín đồ bỏ đạo, hành hình những Fan Hâm mộ ngoan cố, tịch biên gia tài nhà thời thánh, ngăn cấm những giám mục hội họp, và thiêu đốt kinh thánh. Các vụ bức hại mang đến 1 số ít thành công xuất sắc vì 1 số ít người chịu bỏ đạo, nhưng hầu hết thì không vì họ chuẩn bị sẵn sàng noi gương chịu chết như Christ để được lên thiên đường. Vì thế họ coi việc nếm trải tra tấn và hành hình mà vẫn không từ bỏ đạo là thước đo lòng sùng tín của mình vào Chúa Ki tô .

 

Sự bao dung và thế cờ lật ngược

Một sự đổi khác lớn lao xảy ra dưới triều Constantine ( 307 – 337 ). Constantine không chỉ tin rằng Chúa Cứu Thế đã đứng sau sự thành tựu của mình, mà ông còn thấy ra những lợi lộc to lớn về mặt chính trị nếu sử dụng Cơ đốc giáo trong việc liên kết Đế chế. ( Bạn hoàn toàn có thể xem thêm cách Cơ đốc giáo cắm được cội rễ vào Đế chế trong Chương 20 và 21. )
Một khi Cơ đốc giáo trở nên hợp pháp, nhà thời thánh hoạt động giải trí không mệt mõi để bắt người La Mã bỏ đi những tập quán thờ cúng cũ. Việc thuyết phục những người ngoại đạo dẹp đi những điện thờ cũ và thay thế sửa chữa bằng nhà thời thánh là một việc làm gian truân .
Nhưng rồi những giáo phái không phải Cơ đốc giáo từ từ cũng bị đặt ra ngoài vòng pháp lý. Thậm chí tập quán ướp xác của người Ai Cập cũng bị ngăn cấm. Cơ đốc giáo trọn vẹn thống trị, nhưng nếu đọc qua Chương 21 bạn có thế thấy là ngay trong bản thân nhà thời thánh cũng gặp những rạn nứt làm chao đảo cả quốc tế La Mã đến tận nền tảng từ thế kỷ thứ tư trở đi .

Thiêu và Chôn:

Hình Thức An Táng của người La Mã

Chết và chôn là một cách thích hợp để kết thúc chương này. Người La Mã sống một đời sống đầy đặn và khác thường. Thường thường qua những gì được ghi lại trên mộ chí của họ, mà ta biết được người La Mã là ai và họ đã làm gì. Chúng nhắc nhở hùng hồn rằng quyển sách này là viết về những con người thật có đời sống thực. Cho dù nếu ta không hề tạo được mối link trực tiếp ngay giờ đây, vì những tư liệu không sống sót, nhiều người trong tất cả chúng ta hoàn toàn có thể chắc như đinh nhận họ là những tổ tiên thời xưa của mình .

Kiếp sau của người La Mã: Cõi Âm

Linh hồn của người chết được cho là sống dưới Cõi Âm ( Địa Ngục ), mặc dầu người La Mã cũng dành một chỗ trong Cõi Âm, hoàn toàn có thể ví như thiên đường, gọi là Elysium, dành riêng cho những con người xuất sắc ưu tú. Theo thần thoại cổ xưa, Cõi Âm do Pluto ( Hy lạp là Hades ) và vợ là Persephone, quản lý. Muốn đến được Cõi Âm, người chết phải lên đò vượt sông Stix do người lái đò Charon tinh chỉnh và điều khiển .

Nghĩa trang và mồ mã

Người La Mã triển khai an táng bằng hỏa thiêu hoặc chôn cất. Hỏa thiêu có từ lâu, nhưng chôn cất ngày càng phổ cập. Vào khoảng chừng thế kỷ thứ ba AD, nó trở thành tập quán chuẩn .

Hỏa thiêu

Hỏa thiêu là đốt cháy thi thể trên dàn hỏa, cùng với đồ vật cá thể của người chết, tại nơi thi thể sẽ được chôn cất hoặc tại một vị trí đặc biệt quan trọng trong nghĩa trang. Tro cốt được đặt vào một bình gốm, chai thủy tinh, ấm chì, hộp gỗ, hoặc thậm chí còn chỉ gói trong vải. Tùy theo người chết giàu nghèo, những đồ tùy táng nhiều ít được chôn theo __ thường là những bình bằng sắt kẽm kim loại, thủy tinh, hoặc gốm chứa những thức ăn, nước uống cho chuyến đi sang quốc tế bên kia, và những đồng xu tiền để trả cho người lái đò Charon đưa mình qua sông Styx đến Cõi Âm .

Hình ảnh sông Styx và con đò của Charon dưới mắt một nghệ sĩ

 Chôn cất

Người nghèo nhất được chôn trong tấm vải liệm hoặc chôn trần, còn người giàu thì có hòm bằng chì hoặc thậm chí còn quách bằng đá hoa có chạm khắc công phu. Đến thế kỷ thứ tư thì chôn cất là hình thức an táng chuẩn mực khi người La Mã đã theo Cơ đốc giáo, và không có chôn theo đồ tùy táng nhiêu khê như trước nữa. Đôi khi dân chúng nỗ lực dữ gìn và bảo vệ thi thể bằng cách bọc chúng với chất thạch cao để làm khô thi thể, hoặc trong 1 số ít ít trường hợp thậm chí còn còn ướp xác theo kiểu Ai Cập xưa, nhưng tất yếu không kỹ lưỡng bằng ( việc này vẫn còn vận dụng trong Ai Cập thuộc La Mã cho đến khi bị cấm hẳn vào cuối thế kỷ thứ tư ) .

Nghĩa trang và mộ phần

Theo luật, người La Mã phải được chôn bên ngoài khu vực định cư vì nguyên do vệ sinh. Nghĩa trang thường được thiết kế xây dựng dọc theo lề đường khi vừa ra khỏi thị xã. Ví dụ dễ nhận thấy nhất ngày này là ở La Mã, Ostia, và Pompeii. Trên hai vùng ven đường đối lập nhau ở La Mã qua cổng thành phố, bạn còn hoàn toàn có thể xuống xe và bước ngang qua những mộ phần bộn bề đủ hình dáng và kích cỡ .
Người giàu có thể kiến thiết những mộ phần có kiến trúc tinh xảo với tượng hoặc tranh điêu khắc hình ảnh người quá cố, cùng với những lời văn bia kể cho tất cả chúng ta biết tên người nằm bên dưới, họ bao nhiêu niên kỷ, có khi họ làm nghề gì và nguyên quán nơi đâu. Người nghèo thì an phận với tro cốt của mình được tọng vào bình gốm rồi chôn đâu đó. Nhưng toàn bộ đều muốn chôn cất bên cạnh những người thân trong gia đình, hoặc những người trong cùng một hội đoàn .
Một trong những mộ phần kỳ lạ nhất ở La Mã là Kim Tự Tháp xuất hiện đá hoa của Gaius Cestius, được những nô lệ của ông kiến thiết vào 12 BC, và họ được trả tự do sau khi ông mất theo di chúc của ông. Mộ phần cao 35 mét và rộng 79 mét, là bản sao của những kim tự tháp cổ Ai Cập, vốn khi sinh tiền ông rất có ấn tượng trong thời hạn sống ở Ai cập. Lúc đầu nó thiết kế xây dựng bên ngoài La Mã nhưng về sau được kết nối vào tường thành La Mã do Aurelian ( AD 270 – 275 ) thiết kế xây dựng .

Hầm mộ

Hầm mộ là nghĩa trang ngầm được tạo bởi những đường hầm nhiều tầng với những hốc tường, nhà nguyện, và phòng an táng được đục từ vách hầm để chôn cất. Loại hầm mộ này rất được yêu thích so với người Cơ đốc giáo ở La Mã. Hầm mộ Sant’Agnese ở La Mã có 800 mét đường hầm và 8,500 ngôi mộ, nhưng những hầm mộ của La Mã trước đây chắc rằng chạy dài hàng trăm dặm .

Thờ cúng tổ tiên và lễ giỗ

Tôn kính tổ tiên là một phần quan trọng trong đời sống người La Mã. Tại nhà, con cháu tưởng niệm tổ tiên bằng những tượng thờ bán thân. Người La Mã cũng đến viếng mộ và cúng kiến để củng cố mối liên hệ với tổ tiên .
Tôn kính và tưởng niệm người chết là một phần thiết yếu của đời sống La Mã. Hai trong số đài tưởng niệm lớn nhất ở La Mã ngày này là Lăng Augustus và Lăng nhà Antonine do Hadrian thiết kế xây dựng .
Lễ tổ tiên được tổ chức triển khai từ 13 đến 21 tháng 2. Để tỏ lòng kính trọng với người chết, những đền thờ đóng cửa, và lễ cưới không được cử hành. Gia quyến tụ họp và lên đường thăm mộ tổ tiên bên ngoài thị xã, ở đó họ ẩm thực ăn uống, tất yếu, người quá cố cũng được tham gia : món ăn và thức uống được đổ vào những ống đi vào hố huyệt dưới đất. Vào ngày sau cuối, người ta tổ chức triển khai tiệc tùng công cộng. Ngày lễ Rosalia được tổ chức triển khai vào ngày 10 tháng 5 khi đó người La Mã trang trí mộ phần bằng hoa hồng, lúc đó đang mùa nở rộ .
Một trong những nghĩa trang La Mã được bảo tồn tốt nhất nằm sát bên phế tích Ostia, một cảng cổ của La Mã, tại một nơi gọi là Isola Sacra ( ‘ hòn đảo thiêng ’ ) chỉ cách phi trưởng chính của La Mã khoảng chừng một dặm. Đó là nơi tụ tập những ngôi mộ còn nguyên vẹn, có cả những mộ bia ghi rõ thân thế người quá cố đã từng sống và thao tác tại Ostia. Bạn hoàn toàn có thể bước vào lăng mộ và ngắm những hốc tường trong đó cất giữ tro cốt của những thành viên trong mái ấm gia đình. Bên ngoài, một số ít chủ lăng mộ còn xây những bản sao của ghế dài trong phòng ăn để gia quyến hoàn toàn có thể nằm xuống ẩm thực ăn uống chung với tổ tiên, như đang ở nhà ( xem hình dưới ) .

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Có liên quan

Source: http://wp.ftn61.com
Category: Tin Tức