Lịch sử 11 Bài 19: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống Pháp xâm lược (Từ năm 1858 đến trước năm 1873)

1. Tóm tắt lý thuyết

1.1. Liên quân Pháp – Tây Ban Nha xâm lược Việt Nam. Chiến sự ở Đà Nẵng năm 1858

a. Tình hình Việt Nam đến giữa thế kỉ XIX (trước khi thực dân Pháp xâm lược)

Giữa thế kỉ XIX, Nước Ta là một vương quốc độc lập, có chủ quyền lãnh thổ, tuy nhiên chính sách phong kiến đã lâm vào khủng hoảng cục bộ, suy yếu nghiêm trọng .
– Kinh tế :

+ Nông nghiệp sa sút, mất mùa, đói kém thường xuyên,…

+ Công thương nghiệp đình đốn. Nhà nước thực thi chủ trương “ Bế quan tỏa cảng ” làm nước ta bị cô lập với quốc tế bên ngoài .
– Quân sự : lỗi thời .
– Đối ngoại sai lầm đáng tiếc : cấm đạo, xua đuổi giáo sĩ, làm rạn nứt khối đoàn kết dân tộc bản địa .
– Xã hội : nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra : Cao Bá Quát, Lê Duy Lương, Lê Văn Khôi, Nông Văn Vân …

b. Thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược Việt Nam

– Thông qua con đường kinh doanh và truyền đạo, những nước tư bản phương Tây đã sớm biết đến Nước Ta. Đến thế kỉ XVII, Anh định chiếm hòn đảo Côn Lôn của Nước Ta nhưng không thành .
– Tư bản Pháp đã tận dụng đạo Thiên Chúa như một công cụ xâm lược Nước Ta .
– Cuối thế kỉ XVIII, khi trào lưu nông dân Tây Sơn nổ ra, Nguyễn Ánh đã cầu cứu những thế lực bên ngoài để Phục hồi lại quyền lực tối cao. Giám mục Bá Đa Lộc đã chớp thời cơ cho tư bản Pháp can thiệp vào Nước Ta. Năm 1787, Hiệp ước Véc-xai được kí kết .
– Giữa thế kỉ XIX, Pháp tiến nhanh trên con đường công nghiệp hoá, tìm cách tiến đánh Nước Ta để tranh giành ảnh hưởng tác động với Anh ở khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Năm 1857, Na-pô-lê-ông III lập ra Hội đồng Nam Kì để bàn cách can thiệp vào nước ta, đồng thời tích cực lấn chiếm Nước Ta .
→ Nước Ta đứng trước rủi ro tiềm ẩn bị xâm lược .

c. Chiến sự ở Đà Nẵng năm 1858

– Ngày 31/8/1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha dàn trận trước cửa biển TP. Đà Nẵng, thủ đoạn chiếm TP. Đà Nẵng làm địa thế căn cứ tiến công ra Huế, nhanh gọn buộc nhà Nguyễn đầu hàng .

– Sáng 1/9/1858, Pháp gửi tối hậu thư song không đợi vấn đáp đã nổ súng tiến công và đổ xô lên bán đảo Sơn Trà .
– Quân dân ta gan góc chống xâm lược, thực thi kế sách “ vườn không nhà trống ” gây cho địch nhiều khó khăn vất vả. Pháp bị cầm chân 5 tháng trên bán đảo Sơn Trà. Kế hoạch “ đánh nhanh thắng nhanh ” của Pháp trong bước đầu thất bại .

* Pháp chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công đầu tiên vì:

– Thành Phố Đà Nẵng là cảng nước sâu vì thế tàu chiến hoàn toàn có thể hoạt động giải trí thuận tiện .
– Có thể dùng TP. Đà Nẵng làm bàn đạp tiến công Huế, buộc triều Nguyễn phải đầu hàng, kết thúc nhanh gọn cuộc xâm lược Nước Ta .
– Là nơi thực dân Pháp kiến thiết xây dựng được cơ sở giáo dân theo Kitô, chúng kỳ vọng được giáo dân ủng hộ .

1.2. Cuộc kháng chiến chống Pháp ở Gia Định và các tỉnh miền Đông Nam Kì từ năm 1859 đến năm 1862

a. Kháng chiến ở Gia Định

* Tại sao Pháp lại đánh Gia Định, chứ không đánh ra Bắc Kì ?
– Gia định có vị trí địa lí kế hoạch quan trọng : xa Trung Quốc sẽ tránh được sự can thiệp của nhà Thanh ; xa kinh đô Huế sẽ tránh được sự tiếp viện của triều đình Huế ; chiếm được Gia Định, Pháp hoàn toàn có thể thuận tiện tiến đánh Campuchia ( Cao Miên ) làm chủ lưu vực sông Mê Kông .
– Gia Định là miền đất phong phú, giàu tài nguyên :
+ Gia Định là vựa lúa của Nam Kì → chiếm được Gia Định coi như là chiếm được kho lúa gạo của triều đình Huế, gây khó khăn vất vả cho triều đình .
+ “ TP HCM có triển vọng trở thành TT của một nền thương mại lớn – xứ này giàu sản vật, mọi thứ đều đầy rẫy ” .
– Người Pháp phải hành vi gấp vì tư bản Anh sau khi chiếm Singapo và Hương cảng ( Hồng Kông ) cũng đang ngấp nghé chiếm Hồ Chí Minh để thông suốt cửa biển quan trọng trên .
* Diễn biến chiến sự
– Tháng 2/1859, Pháp đánh chiếm thành Gia Định, quân triều đình tan rã nhanh gọn nhưng Pháp gặp nhiều khó khăn vất vả do hoạt động giải trí của những dân binh. Kế hoạch “ đánh nhanh thắng nhanh ” của Pháp thất bại, chúng phải chuyển sang kế hoạch “ chinh phục từng gói nhỏ ” .
– Từ năm 1860, Pháp bị sa lầy trong đại chiến ở Trung Quốc, Xi-ri, phải rút quân từ TP. Đà Nẵng về Gia Định. Lực lượng địch rất mỏng mảnh, tình thế cực kỳ khó khăn vất vả. Triều Nguyễn không tranh thủ phản công mà cử Nguyễn Tri Phương vào thiết kế xây dựng phòng tuyến Chí Hoà để “ thủ hiểm ” .
– Các nghĩa dũng do Dương Bình Tâm chỉ huy liên tục tiến công giặc ở đồn Chợ Rẫy ( 7/1860 ), trong khi triều đình Huế Open tư tưởng chủ hòa .
– Pháp sa lầy ở cả hai nơi ( Thành Phố Đà Nẵng và Gia Định ), rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Triều Nguyễn có sự phân hóa làm hai phe : chủ chiến và chủ hòa làm lòng người chia lìa .

b. Kháng chiến lan rộng ra các tỉnh miền Đông Nam Kì. Hiệp ước 5-6-1862.

– Tháng 2/1861, Pháp tiến công đại đồn Chí Hoà, quân ta kháng cự kinh khủng nhưng do hỏa lực địch quá mạnh, Nguyễn Tri Phương buộc phải rút lui. Pháp thừa thắng đánh chiếm Định Tường ( 12/4/1861 ), Biên Hoà ( 18/12/1861 ), Vĩnh Long ( 23/3/1862 ) .
– Phong trào kháng chiến của nhân dân dâng cao, tiêu biểu vượt trội là Trần Thiện Chính, Trương Định, Lê Huy, Nguyễn Trung Trực làm Pháp đang vô cùng hoảng sợ thì triều Nguyễn đã kí với Pháp bản Hiệp ước Nhâm Tuất ( 5/6/1862 ) gồm 12 pháp luật .
* Hiệp ước Nhâm Tuất 5-6-1862

– Về chủ quyền lãnh thổ : triều đình Huế thừa nhận quyền quản lý của Pháp ở Gia Định – Định Tường – Biên Hòa và hòn đảo Côn Lôn. Pháp sẽ trả lại Vĩnh Long khi nào triều đình buộc nhân dân ngừng kháng chiến .

– Về thông thương: mở 3 cửa biển Đà Nẵng, Ba Lạt, Quảng Yên cho Pháp vào tự do buôn bán.  

– Về chiến phí : bồi thường cho Pháp 280 vạn lạng bạc .
– Về truyền giáo : cho phép người Pháp và Tây Ban Nha tự do truyền đạo Gia Tô và bãi bỏ lệnh cấm đạo .
* Nguyên nhân triều đình Huế ký với Pháp hiệp định Nhâm Tuất : nhân nhượng với Pháp để bảo vệ quyền hạn của giai cấp và dòng họ, rảnh tay ở phía nam để đối phó với trào lưu nông dân khởi nghĩa ở phía Bắc .
* Đánh giá :
– Đây là một Hiệp ước mà theo đó Nước Ta phải chịu nhiều thiệt thòi, vi phạm chủ quyền lãnh thổ chủ quyền lãnh thổ Nước Ta .
– Hiệp ước chứng tỏ thái độ nhu nhược của triều đình, trong bước đầu nhà Nguyễn đã đầu hàng thực dân Pháp .

1.3. Cuộc kháng chiến của nhân dân Nam Kì sau hiệp ước 1862

a. Nhân dân ba tỉnh miền Đông tiếp tục kháng chiến sau Hiệp ước 1862.

– Sau khi kí Hiệp ước Nhâm Tuất, triều đình nhà Nguyễn ra lệnh giải tán những toán nghĩa binh chống Pháp ở 3 tỉnh Đông Nam Kì .
– Phong trào đấu tranh chống Pháp của nhân dân Đông Nam Kì vẫn diễn ra sôi sục :
+ Phong trào “ Tị địa ” của nhân dân Đông Nam Kì diễn ra can đảm và mạnh mẽ => gây cho Pháp nhiều khó khăn vất vả trong việc tổ chức triển khai, quản lí những vùng đất mới chiếm được .
+ Các toán nghĩa binh vẫn không chịu hạ vũ khí, mà hoạt động giải trí ngày càng can đảm và mạnh mẽ. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của Trương Định ( 1860 – 1862 ), …

b. Thực dân Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây Nam Kì

– Sau khi chiếm 3 tỉnh Đông Nam Kì, Pháp bắt tay ngay vào tổ chức triển khai cỗ máy quản lý và chuẩn bị sẵn sàng lan rộng ra khoanh vùng phạm vi chiếm đóng .
– Pháp vu cáo triều đình Huế vi phạm những điều đã cam kết trong Hiệp ước 1862 .
– Lợi dụng sự bạc nhược của triều đình Huế, ngày 20/6/1867, Pháp ép Phan Thanh Giản nộp thành Vĩnh Long không điều kiện kèm theo .
– Từ 20 đến 24/6/1867, Pháp chiếm Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên không tốn một viên đạn .

c. Nhân dân ba tỉnh miền Tây chống Pháp

– Phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân dân những tỉnh miền Tây Nam Kì dâng cao :
+ Một số sĩ phu ra Bình Thuận kiến thiết xây dựng Đồng Châu xã ( do Nguyễn Thông đứng đầu ) nhằm mục đích mưu cuộc kháng chiến lâu bền hơn .
+ Nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra : Trương Quyền ở Tây Ninh ; Phan Tôn, Phan Liêm ở Ba Tri ; Nguyễn Trung Trực ở Hòn Chông ( Rạch Giá ) Nguyễn Hữu Huân ở Tân An, Mĩ Tho … ; Âu Dương Lân ở Vĩnh Long, Long Xuyên, Cần Thơ …
– Do lực lượng chênh lệch, sau cuối trào lưu thất bại nhưng đã bộc lộ lòng yêu nước nồng nàn và ý chí quật cường của nhân dân Nước Ta .
* Nhận xét :
– Từ sau 1862, cuộc kháng chiến của nhân dân mang tính độc lập với triều đình, vừa chống Pháp vừa chống phong kiến đầu hàng “ dập dìu trống đánh cờ xiêu, phen này quyết đánh cả triều lẫn Tây ” .
– Cuộc kháng chiến của nhân dân gặp nhiều khó khăn vất vả do thái độ bỏ rơi, xa lánh của triều đình với lực lượng kháng chiến .

2. Luyện tập

Câu 1: Tại sao thực dân Pháp chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công đầu tiên?

Gợi ý trả lời:

– TP. Đà Nẵng lúc bấy giờ là một địa phận của tỉnh Quảng Nam, là một cảng lớn, là đầu mối giao thông vận tải từ Bắc vào Nam và từ Đông sang Tây. TP. Đà Nẵng lại gần kinh thành Huế .
– Thực dân Pháp đánh Thành Phố Đà Nẵng tiên phong nhằm mục đích mục tiêu : Đánh chiếm một địa thế căn cứ quan trọng để trên cơ sở đó làm bàn đạp đánh vào nam và đánh ra Bắc, nhanh gọn tiến công kinh thành Huế, buộc triều Nguyễn phải đầu hàng, kết thúc nhanh cuộc cuộc chiến tranh xâm lược của chúng so với nước ta .

Câu 2: Nêu những đặc điểm của cuộc kháng chiến chống Pháp ở ba tỉnh miền Tây Nam Kì sau năm 1867?

Gợi ý trả lời:

– Sau khi đã chiếm xong ba tỉnh miền Đông Nam Kì, Pháp liên tục lan rộng ra địa phận chiếm đóng .
– Năm 1863, chúng đặt nền bảo lãnh ở Cam – pu-chia. Sau đó, chúng nhu yếu triều đình Huế giao nốt ba tỉnh miền Tây Nam Kì .
– Ngày 20/6/1867, quân Pháp kéo đến trước thành Vĩnh Long, ép Phan Thanh Giản phải nộp thành không điều kiện kèm theo .
– Trong vòng 5 ngày ( Từ ngày 20 – 24/6/1867, thực dân Pháp đã chiếm gọn 3 tỉnh miền Tây Nam Kì : Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên mà không tốn một viên đạn .

Câu 3: Em có nhận xét gì về cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta vào năm 1858?

Gợi ý trả lời:

Cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta vào năm 1858 đã :

– Có sự phối hợp của triều đình với nhân dân kháng chiến chống Pháp ngay từ đầu với tinh thần cương quyết dũng cảm. Khí thế kháng chiến sôi sục trong nhân dân cả nước, toàn dân tham gia đánh giặc.

– Đã đẩy lùi được nhiều đợt tiến công của địch, vận dụng đúng đắn kế sách “ vườn không nhà trống ”, gây cho địch nhiều khó khăn vất vả .
⟹ Đã làm thất bại thủ đoạn “ đánh nhanh, thắng nhanh ” của Pháp .

4. Kết luận

Qua bài học kinh nghiệm những em nắm được :

• Những nội dung chính về tình hình Việt Nam đến giữa thế kỉ XIX, thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược Việt Nam, chiến sự ở Đà Nẵng năm 1858.
• Những nét chính về chiến sự ở Gia Định: lý do Pháp đánh Gia Định, diễn biến chiến sự.
• Kháng chiến lan rộng ra các tỉnh miền Đông Nam Kì. Hiệp ước 5-6-1862.
• Nhân dân ba tỉnh miền Đông tiếp tục kháng chiến sau Hiệp ước 1862.
• Thực dân Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây Nam Kì và nhân dân ba tỉnh miền Tây chống Pháp.

Source: http://wp.ftn61.com
Category: Tin Tức