Một nữ tu đã đặt câu hỏi sau đây: trong mục tìm hiểu giáo luật về Dòng tu, cha đã giải thích các từ ngữ Dòng tu, tu hội, tu đoàn, nhà dòng,…; nhưng không thấy nói tại sao ở Việt Nam các nữ tu được gọi là bà xơ?
Ở Nước Ta có câu tục ngữ rằng “ biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe ”. Sở dĩ tôi chưa dám bàn tới những tên tuổi về những tu sĩ trong mục khám phá giáo luật là tại vì chưa biết rõ nên chưa dám thưa thốt. Nhưng nếu đã có người hỏi thì đành bạo miệng nói càn một vài suy luận và giả thuyết ; nếu ai mà thấy sai thì làm ơn mách bảo. Thực ra, ở Nước Ta, những nữ tu không phải chỉ được gọi là bà xơ, mà còn có nhiều từ khác nữa : thí dụ bà phước, dì phước, bà mụ. Từ đâu có những tiếng đó ? Chúng ta mở màn bằng tiếng bà xơ. Trong tự điển tiếng Việt do Trung tâm từ điển ngôn từ xuất bản ở Hà nội năm 1992, “ bà xơ ” được định nghĩa là “ bà phước ”, còn bà phước thì được định nghĩa là “ nữ tu sĩ đạo Thiên Chúa, thường thao tác trong những bệnh viện hoặc trại nuôi trẻ mồ côi ”. Nếu ai chưa thỏa mãn nhu cầu với định nghĩa đó, thì hoàn toàn có thể lật qua chữ “ xơ ”, và họ sẽ thấy rằng xơ như thể danh từ có 2 nghĩa :
1). “sợi đai lẫn trong phần nạc của một số rau, củ hoặc trong phần vỏ của một số quả” (xơ rau muống; sắn nhiều xơ; xơ mướp).
Đang xem : Nữ tu tiếng anh là gì
2 ). bản dẹt nằm chen từng đám giữa những múi mít ( xơ mít ) .
Tiếp theo đó, từ điển còn phân phối một lô những tiếng ghép : xơ cua, xơ gan, xơ hóa, xơ múi, xơ rơ, xơ xác. Nhưng mà không thấy giải nghĩa gốc gác của “ bà xơ ”. Phải chăng tất cả chúng ta đã viết sai chính tả ? Thế thì tất cả chúng ta hãy lật qua vần “ S ” để tra chữ “ sơ ” thử coi. Danh sách rất dài : từ “ sơ bộ, sơ cấp, sơ chế ”, cho tới “ sơ hở, sơ khai, sơ nhiễm, sơ mi, sơ sài, sơ sót, sơ sơ, sơ suất, sơ ý, sơ yếu .. ”, nhưng vẫn không thấy điều mà tất cả chúng ta muốn tìm .
Thực ra đây là một thiếu sót đáng kể, do tại trong tiếng Việt đã có từ “ ông sơ, bà sơ ” để chỉ ông bà cố tổ ba đời ( nghĩa là bà nội của bà nội thì gọi là bà sơ ) .
Dĩ nhiên, khi gọi những nữ tu là bà sơ thì chắc là không ai muốn tôn lên ngang hàng với bà tổ của mình. Dù viết là bà xơ ( chữ x ) hay bà sơ ( với chữ s ), một vài cuốn từ điển cũng đã chịu khó chua thêm là nó gốc từ chữ “ soeur ” tiếng Pháp .
Tôi xin những nữ tu đừng có mặc cảm là mình chưa được Việt hóa, vì hai nguyên do sau đây :
1 ). Từ điển tiếng Việt vừa cho ta thấy có những tiếng Pháp đã đi vào ngôn từ của mình mà không cần phải dịch ý, thí dụ : lốp “ xơcua ” và áo “ sơmi ” .
2 ). Trong Phật giáo, những nữ tu được gọi là “ ni ” hay “ ni cô ” ; đây là một từ gốc tiếng Phạn ( bhiksuni ) chứ không phải gốc Việt, nhưng không ai có mặc cảm ngoại nhập cả .
Sau khi giáo đầu hơi dài dòng như vậy, giờ đây tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đặt lại câu hỏi : tại sao những nữ tu được gọi là bà xơ ? Tôi xin tạm xoay lại câu hỏi như thế này : tại sao người Pháp gọi những nữ tu là soeur ? Nó có ý nghĩa gì không ?
Có thể vấn đáp như thế này. Trong tiếng Pháp, Soeur có nghĩa là chị hay là em gái. Thoạt tiên xem ra đây là một tiếng rất thân thiện và mái ấm gia đình, khi coi người nữ tu như thể một người chị em. Tuy nhiên đằng sau cái nghĩa thân tình ấy còn có một nghĩa thần học nữa. Trong từ ngữ giáo luật trước đây, soeur tiếng Pháp ( hay sister tiếng Anh ) dịch từ tiếng La-tinh soror. Soror không phải chỉ đối lại với frater ( frère, brother : anh hay là em ) tức là những nam tu sĩ, mà còn đối lại với monialis nữa. Monialis là những nữ tu có lời khấn trọng ( đại khái là những nữ tu dòng kín ), còn soror là nữ tu chỉ có lời khấn đơn, hầu hết gồm những nữ tu đi hoạt động giải trí tông đồ, nhất là những hoạt động giải trí bác ái từ thiện .
Sự đối chọi giữa monialis với soror đưa tất cả chúng ta đi ngược lên thời Trung cổ khi mà những Dòng hành khất ( Đaminh, Phanxicô ) không coi mình là monacus ( đan sĩ ) nữa mà là frater. Sự đối chọi giữa monacus với frater không phải chỉ vì những đan sĩ thì không có thao tác tông đồ, nhưng còn vì muốn biến hóa cả một mạng lưới hệ thống tổ chức triển khai nội bộ đời tu trì nữa. Chúng ta biết rằng thánh Biển đức ý niệm đan viện như một mái ấm gia đình, trong đó gia trưởng được gọi là viện phụ ( abbas, cha ). Các dòng hành khất cũng muốn coi tu viện như một mái ấm gia đình, nhưng mà trong đó những tu sĩ đối xử với nhau như thể bạn bè theo ý thức Phúc âm ; từ nay người đứng đầu tu viện được gọi là anh cả ( anh hai, prior ) mà thôi, do tại tổng thể chỉ có một cha duy nhất trên trời. Quan niệm về tổ chức triển khai hội đồng như vậy cũng đưa tới chỗ là anh hai ( anh cả ) được cử lên có thời hạn, chứ không làm gia trưởng suốt đời như trong những đan viện nữa .
Nói tóm lại, từ ngữ frater ( frère ) và soror ( soeur ) không phải chỉ muốn nói lên tình thân mật khi tiếp xúc với những giáo dân, nhưng tiên vàn là một ý niệm về tình huynh đệ trong đời sống cộng đoàn dựa trên niềm tin Phúc âm. Ngày nay, 1 số ít dòng đã ý thức như vậy, nên gọi mỗi cộng đoàn là fraternité. Điều trớ trêu là những nữ tu cũng gọi là fraternité ( huynh đoàn ) thay vì gọi là sororité ( tỉ đoàn ) cho đúng văn phạm. Bên Mỹ, những bà ý thức điều đó nên đổi thành “ sisterhood ” .
Thế thì sao không gọi đại là các “chị” cho rồi, mà còn cứ dùng tiếng “bà xơ”?
Như vừa nói trên đây, ta đừng nên mặc cảm là xài đồ ngoại nhập khi gọi những nữ tu là bà xơ. Nhưng gọi họ là ” ma xơ ” thì là chuyện khác, nhất là khi muốn hù mấy đứa con nít vẫn còn tin có ma. Dù sao, xin nhắc lại rằng những gì tôi đang nói toàn là giả thuyết cần được kiểm chứng. Tôi nghĩ rằng tiếng bà xơ mới được xài ở Nước Ta từ khi có những nữ tu người Pháp sang nước ta ship hàng. Cách đây không lâu lắm, mái ấm gia đình tôi chỉ dành tiếng bà xơ để gọi những nữ tu người Pháp, còn những nữ tu người Việt thì gọi là những dì. Tại sao kêu là những dì ? Dì có nghĩa là chị hay là em gái của mẹ ; đối lại với chú là em của cha .
Xem thêm: 1 Dặm Bằng Bao Nhiêu Cây Số ? 1 Dặm Bằng Bao Nhiêu M, Km, Cây Số
Xem thêm: Spectre Dc Là Ai
Bây giờ tất cả chúng ta thử lý luận như thế này. Trong cách tổ chức triển khai nhà chùa, ta thấy có hai cấp chính : đó là sư ( tục gọi là thầy chùa ) và chú ( chú tiểu ). Khi những nhà truyền giáo tây phương qua giảng đạo thì họ cũng muốn hoạ theo quy định đó ; cho nên vì thế mà ta có những thầy giảng, và những chú ( còn đang học trường La-tinh ). Các linh mục thì gọi là thầy cả, hay cụ ( tương tự với sư cụ đứng đầu nhà chùa ). Như vậy, bên nam coi như xong ; còn bên nữ thì sao ?
Ta thấy đối lại với thầy và chú thì tiếng Việt chỉ có một từ là “ cô ”, dù đó là cô giáo hay cô em của cha. Phật giáo cũng có tiếng ni cô ; nhưng mà tại sao những nữ tu không gọi là cô ? Có lẽ vì họ không đi dạy như thể những thầy giảng, cho nên vì thế không gọi là cô, nhưng mà gọi là dì, một tiếng đâu kém phần thân thiện, do tại tương tự với em gái của mẹ hay là mẹ kế. Như vậy thay vì dịch soeur là chị, thì người ta dịch là dì .
Tiếng “dì” thường đi kèm với tiếng “phước” thành dì phước. Cha biết tại sao như vậy không?
Lúc nãy tôi có trưng dẫn định nghĩa trong từ điển Nước Ta xuất bản ở Hànội năm 1992 về bà phước như là người đi thao tác phước thiện hay từ thiện ( bệnh viện, cô nhi viện ). Xem ra có lý, và thậm chí còn bên Đức và bên Anh, những nữ y tá còn được gọi là sister ( schwester ), có lẽ rằng vì để nhớ lại hình ảnh của những nữ tu đã xung phong Giao hàng trong những bệnh viện. Tuy nhiên, tôi có một giả thuyết khác .
Các vị truyền giáo thiết lập những nhà dòng nữ tiên phong ở Nước Ta phát xuất từ Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Ở những xứ này, những phụ nữ dâng mình cho Chúa được phân làm hai loại : monjas, ( tức là những nữ tu nhà kín có lời khấn trọng ) và beatas, những người trinh nữ sống chung với nhau và chỉ có lời khấn tư .
Tại sao gọi họ là beata ( có nghĩa là : nữ chân phước, nữ á thánh ) ? Lúc đầu có tính cách chế nhạo những phụ nữ loanh quanh ở nhà thời thánh thay vì lo chuyện bếp núc. Ta thấy những miền Bắc Âu, người ta cũng nhạo mấy bà đó là Béguine. Nhưng từ từ, tiếng beata trở thành đại trà phổ thông, và chỉ có nghĩa là phụ nữ dâng mình cho Chúa nhưng không vào dòng kín. Nhà của những bà beata ở thì gọi là beaterio. Đặc biệt là toàn bộ những nhà dòng nữ lập ra ở Phi Luật Tân và Nam Mỹ đều gọi là “ beaterio ”. Từ đó ta hoàn toàn có thể đoán được rằng dì phước hay nhà phước là dịch từ tiếng Tây Ban Nha beata, beaterio, chính bới nó hợp với thể chế của những nữ tu Mến Thánh giá và Dòng ba Đaminh trước đây, gồm những người dâng mình cho Chúa với lời khấn tư, chứ không có lời khấn công .
Còn tiếng “bà mụ” thì sao?
Trong từ điển Nước Ta đã dẫn trên đây, “ bà mụ ” có 4 nghĩa :
1 ). Ấu trùng của chuồn chuồn, sống ở nước .
2 ). Bướm nhỏ, ít bay, thường bò từng đôi một trên cây .
3 ). Người đàn bà đỡ đẻ ở nông thôn ngày trước ; nữ thần nặn ra hình đứa trẻ và chăm nom, che chở cho trẻ, theo mê tín dị đoan .
4 ). Nữ tu sĩ đạo Thiên Chúa, thuộc một dòng tu riêng của Nước Ta .
Dĩ nhiên, người ta sẽ đặt ra câu hỏi : tại sao những nữ tu gọi là bà mụ ? Nó có gắn liền với những nghĩa 1 ( ấu trùng của chuồn chuồn ), 2 ( bướm nhỏ ), 3 ( bà đỡ đẻ ) hay không ?
Thú thực tất cả chúng ta không thấy có sáng tạo độc đáo nào liên hệ giữa những nữ tu với 3 nghĩa đó cả. May thay, nếu lật sang từ “ mụ ” tất cả chúng ta còn thấy có hai nghĩa khác nữa :
1 /. người đàn bà có tuổi ( hàm ý coi khinh : mụ chủ cay nghiệt ; con mụ đáng ghét ) .
2/. từ người chồng già gọi thân mật người vợ già khi nói với nhau.
Xem thêm : Albert Schweitzer Là Gì – Schweitzer Nghĩa Là Gì Trong Tiếng Việt
Thế thì có phải đời xưa những người đi tu đã già cho nên vì thế gọi là “ bà mụ ” không ? Tôi không nghĩ như vậy, và trộm đưa ra giả thuyết sau đây. Trong tiếng Pháp, những nữ tu cũng được gọi là “ nonne ” ( và trong tiếng anh “ nun ” ). Gốc bởi đâu ? Một số từ điển Pháp ngữ cổ lý giải nonne là mẹ. Thực ra, cần phải lần lên tiếng La-tinh nonnus, nonna. Tiếng nonnus dùng để gọi những tu sĩ lão thành, đáng kính như cha ; và một cách tựa như, nonna ám chỉ những nữ tu đáng kính như mẹ. Dần dần, cái nghĩa tuổi tác biến đi, mà chỉ còn lại cái nghĩa âu yếm là mẹ. ( Ở Italia thì khác, người ta gọi bà nội hay bà ngoại là nonna ). Theo tôi nghĩ, những Cha Cố Tây cũng muốn gia nhập tục đó vào Nước Ta, muốn gọi những nữ tu âu yếm như người mẹ. Ta đã thấy tiếng “ dì ” khá gần với mẹ rồi ; có lẽ rằng tiếng “ mụ ” thì cũng muốn thể hiện ý nghĩa đó : mụ để nói lên người gần với mẹ ( đại khái cũng như mợ ) chứ không có ý gợi lên khuôn mặt của một bà già hay bà đỡ đẻ .
Mặt khác, tiếc rằng vì thời giờ eo hẹp nên tôi không hề khai triển thêm tư tưởng đa dạng chủng loại gói ghém trong hình ảnh của bà đỡ đẻ. Theo truyền thuyết thần thoại truyền thống, thì bà mẹ đẻ đứa con, nhưng chính bà mụ là người nặn ra hình hài đứa trẻ. Nếu gán vai trò uốn nắn nhi đồng cho những nữ tu thì chắc như đinh là tôn vinh chứ không phải là khinh bỉ họ !
Source: http://wp.ftn61.com
Category: Hỏi Đáp
Để lại một bình luận