Phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận

Đề bài: Anh (chị) hãy phân tích bài thơ “Tràng giang” của Huy Cận

Hướng dẫn chi tiết

Loading …

Mở bài

Nhắc đến nhà thơ Huy Cận không thể không nhận ra rằng: trước Cách mạng tháng Tám 1945, thơ ông thường mang nỗi sầu nhân thế và ca ngợi cảnh đẹp của thiên nhiên vũ trũ. Một trong những thi phẩm tiêu biểu cho hồn thơ ấy của Huy Cận là bài “Tràng giang”. Đây là một bài thơ hay, tiêu biểu và nổi tiếng nhất của ông trước Cách mạng. Bài thơ được trích từ tập “Lửa thiêng“, mang tâm sự u hoài trước kiếp người nhỏ bé, nổi trôi giữa dòng đời mênh mông, vô định. Bài thơ vừa có đượm nét đẹp cổ điển lại vừa có nét hiện đại, đem đến nhiều yêu mến, say mê cùng những rung động khó phai trong tâm hồn độc giả.

Khái quát chung

Ngay từ thi đề, nhà thơ đã khéo gợi lên vẻ đẹp cổ điển lại hiện đại cho bài thơ. “Tràng giang” là một cách nói chệch đầy sáng tạo của Huy Cận. Hai âm “ang” đi liền nhau đã gợi lên trong người đọc cảm giác về con sông, không chỉ dài vô cùng mà còn rộng mênh mông, bát ngát. Hai chữ “tràng giang” mang sắc thái cổ điển trang nhã, gợi liên tưởng về dòng Trường giang trong thơ Đường, một dòng sông của muôn thuở vĩnh hằng, dòng sông của tâm tưởng.
Ở đây, tứ thơ “Tràng giang” mang nét cổ điển như thơ xưa: Nhà thơ thường ẩn đằng sau cái mênh mông sóng nước, không như các nhà thơ mới thường thể hiện cái tôi của mình. Nhưng nếu các thi nhân xưa tìm đến thiên nhiên để mong hoà nhập, giao cảm, Huy cận lại tìm về thiên nhiên để thể hiện nổi ưu tư, buồn bã về kiếp người cô đơn, nhỏ bé trước vũ trụ bao la. Đó cũng là vẻ đẹp đầy sức quyến rũ của tác phẩm, ẩn chứa một tinh thần hiện đại.

Câu đề từ đơn giản và giản dị, ngắn gọn với chỉ bảy chữ nhưng đã tóm gọn được xúc cảm chủ yếu của cả bài : “ Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài ”. Trước cảnh “ trời rộng ”, “ sông dài ” sao mà bát ngát, bát ngát của vạn vật thiên nhiên, lòng con người dấy lên tình cảm “ bâng khuâng ” và nhớ. Từ láy “ bâng khuâng ” được sử dụng rất đắc địa, nó nói lên được tâm trạng của chủ thể trữ tình, buồn bã, u sầu, đơn độc, lạc lõng. Và con “ sông dài ”, nghe miên man tít tắp ấy cứ vỗ sóng đều đặn khắp những khổ thơ, cứ cuộn sóng lên mãi trong lòng nhà thơ làm rung động trái tim người đọc .

Phân tích khổ thơ đầu | Tràng giang

Ngay từ khổ thơ đầu, người đọc đã phát hiện những con sóng lòng đầy ưu tư, sầu não :“ Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp ,Con thuyền xuôi mái nước song song .Thuyền về nước lại sầu trăm ngảCủi một cành khô lạc mấy dòng ” .Vẻ đẹp cổ xưa của bài thơ được biểu lộ khá rõ ngay từ bốn câu tiên phong này. Hai từ láy nguyên “ điệp điệp ”, “ song song ” ở cuối hai câu thơ mang đậm sắc thái cổ kính của Đường thi. Và không riêng gì mang nét đẹp ấy, nó còn đầy sức gợi hình, gợi liên tưởng về những con sóng cứ loang ra, lan xa, gối lên nhau, dòng nước thì cứ cuốn đi xa tận nơi nào, miên man miên man. Trên dòng sông gợi sóng “ điệp điệp ”, nước “ song song ” ấy là một “ con thuyền xuôi mái ”, lững lờ trôi đi. Trong cảnh có sự hoạt động là thế, nhưng sao chỉ thấy vẻ lặng tờ, bát ngát của vạn vật thiên nhiên, một dòng “ tràng giang ” dài và rộng bát ngát không biết đến nhường nào .Dòng sông thì bát ngát vô cùng, vô tận, nỗi buồn của con người cũng đầy ăm ắp trong lòng

“Thuyền về nước lại sầu trăm ngả

Củi một cành khô lạc mấy dòng ” .Thuyền và nước vốn đi liền nhau, thuyền trôi đi nhờ nước xô, nước vỗ vào thuyền. Thế mà Huy Cận lại thấy thuyền và nước đang chia lìa, xa cách “ thuyền về nước lại ”, nghe sao đầy xót xa. Chính lẽ do đó mà gợi nên trong lòng người nỗi “ sầu trăm ngả ”. Ta cảm tưởng rằng thuyền về, con nước lại và một khoảng chừng trống sẽ được mở ra, một khoảng chừng trống về một mối sầu lan toả, không riêng gì được mở ra trên hai chiều trái ngược nhau mà là mọi chiều trong khoảng trống – “ sầu trăm ngả ”. Nhà thơ viết “ trăm ngả ” có vẻ như khiến người đọc cảm nhận mối sầu ấy không có chỗ tận cùng, và nỗi buồn lại càng mênh mang hơn nữa .Tâm hồn của chủ thể trữ tình được thể hiện không thiếu nhất qua câu thơ rực rỡ : “ Củi một càng khô lạc mấy dòng ”. Huy Cận đã khéo dùng phép hòn đảo ngữ tích hợp với những từ ngữ tinh lọc, bộc lộ nổi đơn độc, lạc lõng trước ngoài hành tinh bát ngát. “ Một ” gợi lên sự rất ít, nhỏ bé, “ cành khô ” gợi sự khô héo, hết sạch nhựa sống, “ lạc ” mang nỗi sầu vô định, trôi nổi, bập bềnh trên “ mấy dòng ” nước vạn vật thiên nhiên to lớn bát ngát. Cành củi khô đó trôi dạc đi nơi nào, hình ảnh đơn giản và giản dị, không tô vẽ mà sao đầy rợn ngợp, khiến lòng người đọc cảm thấy trống vắng, đơn côi. Để từ đó, con người có vẻ như đang lạc lối, bơ vơ, ngơ ngác trước những dòng nước của con sông lớn ở trong hiện thực, cũng là trước con sông của nỗi buồn ở lòng người. Nỗi buồn về sự nhỏ nhoi, đơn độc của một kiếp ngườởtớc dòng đời vô định .Nét đẹp cổ xưa “ tả cảnh ngụ tình ” thật khôn khéo, tài hoa của tác giả, đã gợi mở về một nỗi buồn, u sầu như con sóng sẽ còn vỗ mãi ở những khổ thơ còn lại để người đọc hoàn toàn có thể cảm thông, đồng cảm về một nét tâm trạng thường gặp ở những nhà thơ mới. Nhưng cạnh bên đó ta cũng nhìn ra một vẻ đẹp văn minh rất thi vị của khổ thơ. Đó là ở cách nói “ Củi một cành khô ” thật đặc biệt quan trọng, không riêng gì tóm gọn cảm hứng của toàn khổ, mà còn hé mở tâm trạng của nhân vật trữ tình, một nỗi niềm đơn côi, lạc lõng .

Phân tích khổ thơ thứ hai | Tràng giang

Nỗi lòng nhà thơ được gợi mở nhiều hơn qua hình ảnh quạnh vắng của khoảng trống lạnh lẽo :“ Lơ thơ cồn nhỏ gió vắng vẻĐâu tiếng làng xa vãn chợ chiềuNắng xuống, trời lên sâu chót vót ,Sông dài, trời rộng, bến cô liêu ”Bức tranh “ Tràng giang ” giờ đây đã có thêm hình ảnh những chiếc “ cồn ” của những làng xóm ở bên sông. Vì thế hai câu thơ đầu phảng phất cảm xúc man mác, nhẹ nhàng mà sâu kín về một quê nhà. Huy Cận đã vô tình phác ra một cảnh sắc rất quen thuộc về một miền quê nước Việt : bờ sông hoặc giữa lòng sông có những cồn đất nhỏ, xa xa ven sông có những âm thanh xao xác của một xóm làng. Nhưng đó không phải là toàn bộ ý nghĩa của câu thơ. Hai từ láy “ lơ thơ ” và “ vắng vẻ ” được tác giả khéo sắp xếp trên cùng một dòng thơ đã vẽ nên một quang cảnh im re. “ Lơ thơ ” gợi sự rất ít, nhỏ bé “ vắng ngắt ” lại gợi sự quạnh quẽ. Giữa khung cảnh “ cồn nhỏ ”, gió thì “ vắng vẻ ”, một khung cảnh lạnh lẽo, tiêu điều ấy, con người trở nên đơn côi, rợn ngộp đến độ thốt lên “ Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều ”. Chỉ một câu thơ mà mang nhiều sắc thái, vừa gợi “ đâu đó ”, âm thanh xa xôi, không rõ ràng, hoàn toàn có thể là câu hỏi “ đâu ” như một nỗi niềm khao khát, mong mỏi của nhà thơ về một chút ít sự hoạt động giải trí, âm thanh sự sống của con người. Đó cũng hoàn toàn có thể là “ đâu có ”, một sự phủ định trọn vẹn, chung quanh đây chẳng hề có chút gì sôi động để xua bớt cái tịch liêu của vạn vật thiên nhiên. Tất cả vẫn chỉ là sự tĩnh mịch bao trùm lên dòng chảy tràng giang .Đến câu thơ thứ ba thì khoảng trống được mở ra theo một chiều khác, chiều cao qua hình ảnh của nắng và khung trời :“ Nắng xuống, trời lên, sâu chót vót. ”“ Nắng xuống, trời lên ” gợi sự hoạt động, lan rộng ra về khoảng trống, và gợi cả sự chia lìa : “ lên ” – “ xuống ”. Nắng xuống và trời lên, để lại một khoảng chừng trống thăm thẳm mở ra, tạo ra sự cảm xúc mà Huy Cận đã miêu tả bằng một sự tích hợp từ độc lạ – “ sâu chót vót ”. “ Sâu chót vót ” là cảnh diễn đạt mới mẻ và lạ mắt, đầy phát minh sáng tạo của Huy Cận, mang một nét đẹp tân tiến. Cụm từ này tạo cảm xúc thăm thẳm về khung trời và mặt nước. Không chỉ thế, phải có chữ “ sâu ” để khoảng trống được nhuộm trong gam màu, gam xúc cảm buồn, ngưng trệ .Đôi mắt nhà thơ không chỉ dừng ở bên ngoài của trời, của nắng, mà như xuyên thấu và cả ngoài hành tinh, cả khoảng trống bát ngát, vô tận. Cõi vạn vật thiên nhiên ấy quả là bát ngát với “ sông dài, trời rộng ”, còn những gì thuộc về con người thì lại nhỏ bé, đơn độc biết bao :“ Sông dài, trời rộng, bến cô liêu ”Hình ảnh “ bến cô liêu ” với âm hưởng man mác của hai chữ “ cô liêu ” ấy, một lần nữa lại gợi ra một nỗi buồn nhân thế, nỗi buồn về sự sống quá nhỏ nhoi, rất hữu hạn trong vạn vật thiên nhiên, mà vụ trụ thì cứ mở ra mãi đến vô tận, vô cùng. Vẻ đẹp cổ xưa của khổ thơ hiện ra qua những thi liệu quen thuộc trong Đường thi như : sông, trời, nắng, cuộc sông cón người thì buồn tẻ, chán chường với “ vãn chợ chiều ”, mọi thứ đã tan rã, chia lìa .

Phân tích khổ thơ thứ ba | Tràng giang

Đến khổ thơ thứ ba, nhà thơ lại nhìn về dòng sông, nhìn cảnh xung quanh mong mỏi có chút gì quen thuộc mang lại hơi ấm cho tâm hồn đang chìm vào giá lạnh, về đơn độc. Nhưng vạn vật thiên nhiên đã đáp trả sự khao khát ấy bằng những hình ảnh càng quạnh quẽ, vắng vẻ :“ Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng ,Mênh mông không một chuyến đò ngang .

Không cần gợi chút niềm thân mật,

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng ” .Hình như ở đây có cái gì đông đúc hơn lên, sự hoạt động có vẻ như cũng đã nhanh hơn, can đảm và mạnh mẽ hơn. Chúng ta nhận ra điều ấy qua từ “ dạt ” ngay ở câu thơ tiên phong. Cảm giác đông đúc cũng biểu lộ khá rõ trong ba chữ “ hàng nối hàng ”. Nhưng sự đông đúc ở đây lại chỉ là của những cánh bèo, hình ảnh từ lâu đã tượng trưng cho những kiếp phù sinh, cho đời sống không ý nghĩa. Hình ảnh “ bèo dạt ” ấy cũng đã từ lâu dùng để nói về số phận của những kiếp người không có năng lực tự làm chủ cuộc sống mình. Và cảm xúc vô định ấy được Huy Cận nhấn thêm một lần nữa bằng hai chữ “ về đâu ”. Bèo trôi hàng hàng càng khiến lòng người rợn ngợp trước vạn vật thiên nhiên, để từ đó cõi lòng càng đau đớn, đơn độc. Bên cạnh hàng nối hàng cánh bèo là “ bờ xanh tiếp bãi vàng ” như mở ra một khoảng trống bát ngát vô cùng, vô tận, vạn vật thiên nhiên tiếp nối đuôi nhau vạn vật thiên nhiên, dường không có con người, không có chút hoạt động và sinh hoạt của con người, không có sự giao hoà, nối kết :“ Mênh mông không một chuyến đò ngangKhông cầu gợi chút niềm thân thương ” .Tác giả đưa ra cấu trúc phủ định : “ … không … không ” để phủ định trọn vẹn những liên kết của con người. Không có con đò đậu. không có lấy một chiếc cầu yên bình, vô tri. Không có cả một chút ít bóng hình con người mà thường thì người ta hoàn toàn có thể mường tượng ra qua hình ảnh con đò. Trước mắt nhà thơ giờ đây không có chút gì gợi niềm thân thiện để kéo mình ra khỏi nỗi đơn độc đang bao trùm, vây kín, chỉ có một vạn vật thiên nhiên bát ngát, bát ngát. Cầu hay chuyến đò ngang, phương tiện đi lại giao kết của con người, có vẻ như đã bị cõi vạn vật thiên nhiên nhấn chìm, trôi đi nơi nào .Và cảm xúc của nhà thơ lại quay trở lại với chiều dài và chiều rộng trong câu đề từ, khi nhà thơ viết câu thơ cuối :“ Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng ”Cảm giác về “ không ” gặp lại ở “ lặng lẽ ”, không hình, không cả tiếng. Câu thơ gợi cho người đọc cảm nhận về dòng chảy qua hết bờ xanh lại đến bãi vàng, nhưng tuyệt đối bí mật. Chúng ta lại nhận ra thêm ở đây một nỗi buồn sông nước .

Phân tích khổ thơ thứ tư | Tràng giang

ở khổ ở đầu cuối của bài thơ, Huy Cận đã khéo vẽ nét đẹp cổ xưa và tân tiến cho khung trời trên cao :“ Lớp lớp mây cao đùn núi bạc ,Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều saLòng quê dợn dợn vời con nước ,Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà ”

Có thể nói rằng đây là khổ thơ duy nhất mà mỗi câu thơ đều gợi ra liên tưởng về một câu thơ Đường. Cũng không có khổ thơ nào trong “Tràng giang” lại vẽ ra trước mắt người đọc hình ảnh trời chiều trên sông nước rõ ràng và gợi cảm như ở khổ bốn này.

Câu thơ thứ nhất đem đến cho ta cảm xúc của một vạn vật thiên nhiên vừa quen thuộc lại vừa lớn lao, kì vĩ .“ Lớp lớp mây cao đùn núi bạc ”Chỉ bảy chữ thôi mà câu thơ đã mở ra trước mắt người đọc một bức tranh mà ở đó những làn mây có vẻ như được đùn, đẩy từ nơi mà khung trời thông suốt cùng mặt nước, cứ chất ngất mãi lên phía của trời cao thành hình giống như ngọn núi, nhưng lại là núi bạc. Những đám mây kia đang phản quang những tia nắng của trời chiều, nhờ vậy mà ánh lên, loá lên, hình thành một khoảng chừng khoảng trống lớn rộng, gợi nên cảm xúc trong sáng hiếm có ở bài thơ. Và lại càng thi vị hơn khi nó được khơi nguồn cảm hứng từ một tứ thơ Đường cổ của Đỗ Phủ :“ Mặt đất mây đùn cửa ải xa ” .Vẫn nhìn lên khung trời ấy, ở hai câu tiếp theo, nhà thơ điểm lên bức tranh khung trời trên dòng tràng giang hình ảnh một cánh chim, một hình ảnh rất đặc trưng cho buổi chiều tà .“ Chim nghiêng cánh nhỏ : bóng chiều sa ”Cánh chim ấy không khỏi làm cho những tình nhân thơ nhớ đến một câu thơ của Vương Bột :“ Lạc hà dữ cô lộ tề phi ”( Ráng chiều đang sa xuống với con cò một mình cùng bay )Song cánh chim chiều trong thơ Huy Cận không bình thản như thế thì nhà thơ nói đến “ chim nghiêng cánh nhỏ ”. Chi tiết ấy đủ làm người đọc nhận ra bóng chiều đang buông xuống. Bóng chiều vốn vô hình dung có vẻ như giờ đây hoàn toàn có thể được nhìn thấy như trong cảm xúc về một vật thể hữu hình. Nhà thơ đã hữu hình hoá cái vô hình dung. Và như vậy chỉ bằng hai câu mà nhà thơ đem lại cho người đọc những xúc cảm thân thương, quen thuộc của quê nhà, quốc gia, để rồi từ cảnh quê trong hai câu đầu mà nói đến tình quê, đến nỗi nhớ quê nhà trong hai câu thơ cuối. Nỗi nhớ bát ngát như thể những làn sóng đang dợn trên mặt sông và trải ra theo con nước về phía xa vời .Có thế thấy nét tân tiến của ngòi bút Huy Cận thể hiện rõ qua dấu hai chấm thần tình trong câu thơ sau. Dấu hai chấm này gợi mối quan hệ giữa chim và bóng chiều : Chim nghiêng cánh nhỏ kéo bóng chiều, cùng sa xuống mặt tràng giang, hay chính bóng chiều sa, đè nặng lên cánh chim nhỏ làm nghiêng lệch cả đi. Câu thơ tả khoảng trống nhưng gợi được thời hạn bởi nó sử dụng “ cánh chim ” và “ bóng chiều ”, vốn là những hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ để tả hoàng hôn trong thơ ca cổ xưa .Nhưng giữa khung cảnh cổ xưa đó, người đọc lại phát hiện nét tâm trạng tân tiến :“ Lòng quê dợn dợn vời con nước ,Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà ”“ Dợn dợn ” là một từ láy nguyên phát minh sáng tạo của Huy Cận, chưa từng thấy trước đó. Từ láy này hô ứng cùng cụm từ “ vời con nước ” cho thấy một nổi niềm bâng khuâng, đơn độc của “ lòng quê ”. Nỗi niềm đó là nỗi niềm nhớ quê nhà khi đang đứng giữa quê nhà, nhưng quê nhà đã không còn. Đây là nét tâm trạng chung của nhà thơ mới lúc giờ đây, một nỗi lòng đau xót trước cảnh mất nước .Bên cạnh tâm trạng tân tiến ấy là tứ thơ cổ điện được gợi từ câu thơ : “ Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ” của Thôi Hiệu. Xưa Thôi Hiệu cần vịn vào sóng để mà buồn, mà nhớ, còn Huy Cận thì buồn mà không cần ngoại cảnh, bởi từ nỗi buồn nó đã thâm thúy lắm rồi. Thế mới biết tấm lòng yêu quê nhà thắm thiết đến nhường nào của nhà thơ thời điểm ngày hôm nay .Vẻ đẹp văn minh lan toả qua những câu chữ phát minh sáng tạo, độc lạ của nhà thơ như “ sâu chót vót ”, dấu hai chấm thần tình. Nhưng vẻ đẹp ấy đọng lại sau cuối là tâm trạng nhớ quê nhà ngay khi đứng giữa quê nhà, nét tâm trạng văn minh của những nhà tri thức muốn góp phần sức mình cho quốc gia mà đành bất lực, không làm gì được .

Kết bài

Cả bài thơ vừa mang nét đẹp cổ điển, vừa mang nét hiện đại. Vẻ đẹp cổ điển được thể hiện qua lối thơ bảy chữ mang đậm phong vị Đường thi, qua cách dùng từ láy nguyên, qua việc sử dụng các thi liệu cổ điển quen thuộc như: mây, sông, cánh chim… Và trên hết là cách vận dụng các tứ thơ cổ điển, gợi cho bài thơ không khí cổ kính, trầm mặc của thơ Đường.

Có thể nói “ Tràng giang ” đã, đang và sẽ mãi luôn đi sâu vào lòng người với phong thái tiêu biểu vượt trội rất Huy Cận, với vẻ đẹp cổ xưa lịch sự và trang nhã sâu lắng và vẻ đẹp văn minh mang nặng một tấm lòng yêu nước, yêu quê nhà.

Source: http://wp.ftn61.com
Category: Tin Tức