Phép ẩn dụ, ví von khiến ta phải suy nghĩ

• Hélène Schumacher
• BBC Culture

9 tháng 9 2020Nguồn hình ảnh, Getty Images

Phép ẩn dụ được lồng ghép chằng chịt vào tấm thảm ngôn ngữ, mà nếu không có chúng, ngôn ngữ sẽ là một miếng vải sờn rách, thô cứng.

Nhưng ngoài việc đưa sắc tố và hình ảnh vào ngôn từ, phép ẩn dụ còn tiếp đón một công dụng đơn cử : chúng lý giải những khái niệm phức tạp mà ta chưa quen, giúp ta liên kết với nhau và thậm chí còn hoàn toàn có thể định hình quy trình tâm lý của tất cả chúng ta .Chúng giúp tất cả chúng ta hiểu rõ hơn về quốc tế của mình .

Chuyển ý nghĩa

Vậy ‘ ẩn dụ ‘ đúng chuẩn là gì ?Chúng ta hoàn toàn có thể lôi sách vở cũ ra để tìm lại một định nghĩa mơ hồ từ những ngày còn đi học, mà theo dòng định nghĩa trong từ điển Cambridge thì đó là ” một cách diễn đạt thường thấy trong văn học, theo đó miêu tả một người hoặc vật bằng cách nói đến một thứ khác được coi là có đặc thù tựa như như người hoặc vật đó ” .Đối với Aristotle, ẩn dụ là đặt cho thứ gì đó một cái tên thuộc về thứ khác .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesChụp lại hình ảnh ,Trong tiếng Pháp có cách diễn đạt ‘ Tôi có trái đào ‘ để bộc lộ ý nghĩa ‘ Tôi rất hào hứng ‘, một trong những phép ẩn dụ được dùng nhiều ở nước nàyThật ra, từ ‘ metaphor ‘ ( tức ẩn dụ ) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp, và bản thân nó cũng là một phép ẩn dụ. Từ này có nghĩa là ‘ mang qua chỗ khác hoặc mang ra ngoài ‘ ( phối hợp ‘ meta ‘ ( vượt ra ngoài ) và ‘ phero ‘ ( mang theo ) ). Ẩn dụ mang ý nghĩa từ cái này sang cái khác .Phép ẩn dụ hoán chuyển toàn bộ những ý niệm, liên tưởng và liên kết – nó không chỉ là trao đổi lời nói mà còn trao đổi những khái niệm và ý tưởng sáng tạo .Nhiều nhà khoa học, trong đó có Albert Einstein, đã sử dụng phép ẩn dụ để lý giải những kim chỉ nan .” Cách duy nhất để tất cả chúng ta hoàn toàn có thể học được điều mới là so sánh nó với thứ nào đó mà tất cả chúng ta đã biết, ” tác giả James Geary nói trên chương trình Word of Mouth của Đài BBC Radio 4 .Nhưng đó không chỉ là ‘ cho biết về sự giống nhau ‘ hoặc bật mý về một thứ gì đó đã có từ trước, giáo sư Stacy Pies ở Đại học Thành Phố New York nói. Nó cũng là ‘ một bước nhảy vọt về trí tưởng tượng, giúp lan rộng ra cách tất cả chúng ta tâm lý ‘ và lan rộng ra hệ quy chiếu .Chúng ta thường dựa vào phép ẩn dụ để nói về xúc cảm hoặc sáng tạo độc đáo, ví dụ điển hình như phép ẩn dụ nguyên mẫu, ‘ trái tim tôi tan vỡ ‘ .Geary nói rằng ẩn dụ được tìm thấy, giống như hóa thạch, trong ” bất kể từ ngữ nào tất cả chúng ta sử dụng để truyền đạt ý nghĩa, độ phức tạp và nội dung. mặc dầu là ở mặt phẳng hay khi bạn đào sâu vào từ nguyên … Chúng ta thường nghĩ về phép ẩn dụ như một cách dùng từ, nhưng thực ra đó là cách tư duy. “Phép ẩn dụ là cách để lôi cuốn ta vào việc tìm hiểu và khám phá một cái gì đó – và một khi ta hiểu được thì sẽ có ” khoảnh khắc thân thiện giữa những tâm hồn được thực sự thỏa mãn nhu cầu, cảm thấy dễ chịu và thoải mái và mọi thứ tràn trề ý nghĩa “, Pies nói .Chẳng hạn, những hình ảnh khác thường nhưng rất tương thích được sử dụng trong bài thơ ‘ Ẩn dụ ‘ của Sylvia Plath sẽ rất hợp ý với nhiều bà mẹ khi họ nhớ lại thời kỳ mang thai : ‘ Một con voi, một ngôi nhà ục ịch, / Một quả dưa bước tiến trên hai dây leo. / Ôi trái đỏ, ngà voi quý hiếm, gỗ tốt ! / Ổ bánh to đang nổi men. / Trong cái ví bự có đồng xu tiền mới. / Tôi là phương tiện đi lại, là quá trình, là một con bò có chửa … ‘” Đó là sự giao lưu song phương – bạn tiếp cận người khác, bạn chìa tay ra với người bạn trò chuyện cùng và nói ‘ xin hãy hiểu cho tôi ‘, ” Pies lý giải .Đối với người sử dụng phép ẩn dụ thì khi có ai đó hiểu được đúng ý mình, họ sẽ có cảm xúc được công nhận, ” được đồng cảm, cảm thấy như lời mời của mình đã được đối phương gật đầu, và mình được họ chìa tay ra nắm lấy, ” bà nói .Pies so sánh phép ẩn dụ với ‘ cờ vua 3D ‘ .Bạn đang nghĩ ba điều cùng một lúc : nói gì, nói vậy có nghĩa là gì và không có nghĩa gì .Vậy điều gì làm ra một ẩn dụ tốt, hay nói cách khác là một phép ẩn dụ đạt hiệu suất cao ?Đối với Pies, đó là khi có sự hồ hởi. Chắc chắn đó là phép ẩn dụ sôi động, ấn tượng và độc lạ .Nhưng cũng còn tùy thuộc vào việc người dùng phép ẩn dụ với mong ước sẽ đạt được điều gì ở đối phương. Khi họ gợi lên được hiệu quả mà họ mong ước, Geary nói, thì sẽ có ” một liên kết tuyệt vời, giống như một tia lửa ” .

Sự tương tự ẩn

” Khi bạn nhìn thấy một cái gì đó tượng trưng cho thứ mà bạn đã biết, bạn sẽ thấy vui là mình nhận ra nó, ” Pies nói .Trái lại, khi bạn tận mắt chứng kiến điều gì đó trong thẩm mỹ và nghệ thuật mà mình chưa từng biết đến trong đời sống, thì đó sẽ là một cách để thưởng thức. ” Hành động tưởng tượng và cảm nhận sẽ lan rộng ra năng lượng cảm hứng của bạn, ” bà lý giải .Ví von là phép tu từ thân mật và có chung nhiều đặc tính với phép ẩn dụ .Thế nhưng khác với ẩn dụ, ví von sử dụng từ ‘ như là ‘ .Cho nên khi ta nói ” đời sống giống như là một hộp chocolate ” thì đó là một cách ta đang ví von .Trong bài thơ ‘ 90 North ‘, Randall Jarrell đã khắc họa bức tranh sôi động qua cách ví von giật mình : ” như một con gấu leo lên tảng băng, / Tôi trèo lên giường ” .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesCả hai phép ví von và ẩn dụ thường làm cho cái không quen thuộc trở nên quen thuộc, nhưng khi một so sánh giật mình ckhiến bạn phải xem lại một thưởng thức quen thuộc ( ví dụ điển hình như việc đi ngủ được so sánh như gấu Bắc cực trèo lên tảng băng ) thì nó tạo hiệu ứng ngược chiều : làm cho cái quen thuộc trở nên lạ lẫm .” Thơ ca ẩn dụ đang tìm ra mối liên hệ đó, tìm thấy sự tương đương ẩn giấu đó, ” Geary nói .Thông qua việc làm cho cái quen thuộc trở nên lạ lẫm, phép ẩn dụ giúp tất cả chúng ta không còn chai sạn với đời sống hàng ngày, và nó thức tỉnh những giác quan của tất cả chúng ta .Nó khiến ta chú ý quan tâm tới, đồng thời nó hé lộ sự độc lạ và kỳ diệu của những điều thông thường mà tất cả chúng ta đã nhẵn mặt .

Hãy xem một ví dụ tương đồng về bức tranh vẽ quả táo của Cézanne. Chúng ta nhìn vào quả táo trong bức tranh với mức độ tập trung chăm chú hơn nhiều so với khi nhìn vào một quả táo bình thường, nhưng sau khi nghiền ngẫm bức tranh, chúng ta lại thấy một quả táo bình thường dưới cái nhìn mới lạ. Phép ẩn dụ hiệu quả cũng có công dụng mở mắt như vậy.

Nhưng phép ẩn dụ thành công xuất sắc cũng nhờ vào vào việc người dùng muốn đạt được cái gì .Tiến sĩ Kathryn Allan từ Đại học University College London lý giải rằng trong những diễn văn chính trị, phép ẩn dụ được chọn ” có chủ đích và một cách có ý thức để cố làm cho mọi người nhận thức trường hợp theo một cách nào đó ” .Ví dụ, một phép ẩn dụ về cuộc chiến tranh ngay lập tức giả định là có một phe ‘ thiện ‘ và một phe ‘ ác ‘ .Trong bài phát biểu quan trọng về virus corona hồi tháng 5/2020, Thủ tướng Anh Boris Johnson đã nói về việc ” soi rọi ánh sáng khoa học vào trinh sát vô hình dung này “, và đề cập rằng việc ” đi xuống núi ” thường nguy hại hơn. Những ẩn dụ này chắc như đinh không phải là lựa chọn ngẫu nhiên .Và điều gì làm cho việc ẩn dụ hoặc ví von trở nên dở ? Có lẽ nó nghe chán ngắt hoặc không gây hứng khởi .Chúng ta hoàn toàn có thể nói một câu sáo mòn – kiểu như ‘ hai hạt đậu trong một quả đậu ‘ – đó là một cách nói nghèo trí tưởng tượng. Nó có vẻ như đã nhàm chán và không còn độc lạ nữa do đã được sử dụng quá nhiều .” Lời nói sáo mòn thực sự là phép ẩn dụ tuyệt vời, nhưng nó lại là nạn nhân của chính sự thành công xuất sắc của nó, ” Geary nhận xét .Trong cuốn ‘ Những phép ẩn dụ trong đời sống tất cả chúng ta ‘, George Lakoff và Mark Turner cho rằng những cách cơ bản mà tất cả chúng ta nói về bản thân đều là mang tính ẩn dụ, ngay cả khi tất cả chúng ta cho rằng mình đang nói theo nghĩa đen .Chẳng hạn, tất cả chúng ta thường nói như thể quá khứ ở phía sau còn tương lai thì ở phía trước tất cả chúng ta. Nhưng có những nơi trên quốc tế lại xem quá khứ như ở phía trước, do tại nó là cái đã được biết. Điều này liệu có ảnh hưởng tác động đến những gì tất cả chúng ta cho là hoàn toàn có thể hoặc thậm chí còn ảnh hưởng tác động hàng loạt khung tư duy của tất cả chúng ta không ?Loại ẩn dụ này – mà theo đó thời hạn là một hành trình dài, ví dụ điển hình như ‘ tất cả chúng ta sẽ băng qua cây cầu đó khi tất cả chúng ta tới chỗ đó ‘ – còn được gọi là ‘ ẩn dụ nguyên thủy ‘ vì nó là phần không hề thiếu trong ngôn từ, cách tư duy của tất cả chúng ta và cách tất cả chúng ta nhìn nhận và thưởng thức quốc tế .Những cái này thường là không hề cảm nhận được .” Ngôn ngữ thường dùng có rất nhiều ẩn dụ mà tất cả chúng ta không nhận ra, ” Geary nói. Nhiều câu thành ngữ thông dụng trong cốt lõi chính là dùng phép ẩn dụ, ví dụ như ‘ tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa ‘ .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesMột số ẩn dụ được gọi là ‘ ẩn dụ chết ‘ do tại tất cả chúng ta thậm chí còn không coi chúng là ẩn dụ – ví dụ, cách dùng thông dụng từ ‘ nhìn thấy ‘ để nói ý là ‘ hiểu ‘, như trong câu ‘ Tôi nhìn thấu được ý bạn ‘ .Allan nói rằng ngay khi tất cả chúng ta có dẫn chứng, có vẻ như những động từ như nhau đã được dùng để nói về cảm nhận bằng ánh mắt và cảm nhận bằng trí não .Nhưng vì tất cả chúng ta biết rằng ẩn dụ thường dựa trên cái đơn cử để diễn đạt cái trừu tượng, tất cả chúng ta mặc định rằng nó bắt nguồn từ nghĩa của việc nhìn bằng ánh mắt .Allan chú ý quan tâm rằng điều tra và nghiên cứu gần đây về ngữ nghĩa học nhận thức cho thấy những ẩn dụ ‘ chết ‘ như thế này thực ra có lẽ rằng là những kiểu ẩn dụ ‘ có sức sống ‘ nhất, do tại chúng gắn chặt trong cách nghĩ .Cái được gọi là ‘ ẩn dụ cơ bản ‘ là những cách ẩn dụ gắn chặt với ngôn từ bởi phương pháp hoạt động giải trí sức khỏe thể chất của tất cả chúng ta trong đời sống. Chẳng hạn như ta dùng từ ‘ lên ‘ để nói về những thứ mang ý nghĩa tích cực, và từ ‘ xuống ‘ để hàm ý những điều xấu đi. Nguyên do có vẻ như như bởi tất cả chúng ta luôn khát khao được ở thế vươn lên, Allan lý giải. Chúng ta phần nhiều không có bất kể lựa chọn nào khác, không hề nghĩ được gì khác ngoài những cách biểu lộ như vậy .

‘Gần như phổ quát’

Thật khó để chứng tỏ rằng có những hình thức ẩn dụ phổ quát sống sót trong mọi loại ngôn từ .Nhưng điều tra và nghiên cứu đã chỉ ra rằng có ‘ những ẩn dụ gần như phổ quát ‘ Open trong nhiều ngôn từ, gồm cả những thứ tiếng thuộc những ngữ hệ khác nhau .Cách ẩn dụ dùng việc ‘ nhìn thấy ‘ để diễn đạt ý tứ ‘ đã hiểu ‘ sống sót trong những ngôn từ rất độc lạ nhau, đến nỗi không có năng lực ngôn từ này đã vay mượn hình thức diễn đạt này từ ngôn từ khác .Ngoài ra, còn có ẩn dụ diễn đạt sự thân mật theo nghĩa nồng nhiệt, ví dụ, ‘ tình bạn ấm cúng ‘. Ôm ấp hoặc thân thiện tạo ra sự ấm cúng ; vốn là thưởng thức chung của con người, bạn sẽ thấy nó Open trong nhiều ngôn từ .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesNhà triết học Thế kỷ 17 Thomas Hobbes, xuất thân là theo truyền thống lịch sử Tin lành Thanh giáo, thì phản đối việc dùng phép ẩn dụ .Một số người nhận thấy có sự xung đột giữa lý trí và trí tưởng tượng .Đối với Hobbes, phép ẩn dụ cũng giống như nói dối và lừa gạt, giống như ‘ long dong giữa vô số điều không bình thường ‘ như cách nói của ông .Văn học cổ xưa đầy những phép ẩn dụ, ví dụ như cách nói ‘ biển sẫm màu rượu ‘ của thi hào Homer trong sử thi ‘ Iliad và Odyssey ‘, thường để diễn đạt biển động hay sóng gió .Và 1 số ít ẩn dụ cũng có ý niệm giống nhau mặc dầu là ở trong ngôn từ nào .Ví dụ, trong tiếng Hà Lan, bạn hoàn toàn có thể nói ai đó có ‘ da voi ‘, trong khi tiếng Anh nói là ‘ da dày ‘. Và trong tiếng Pháp có câu ‘ khi gà mái mọc răng ‘, tương tự với thành ngữ tiếng Anh ‘ khi heo biết bay ‘ .” Các phép ẩn dụ thường bắt nguồn từ những thưởng thức trong đời sống hàng ngày, ” Pies nói, và nền văn hóa truyền thống của một vương quốc là cơ sở được cho phép ẩn dụ của vương quốc đó .Ví dụ, có rất nhiều phép ẩn dụ về món ăn trong tiếng Pháp – từ ‘ trò chuyện salad ‘ ( nói khoa trương ) cho đến ‘ Tôi có quả đào ! ‘ ( Tôi rất hào hứng ) .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesMặc dù tất yếu tất cả chúng ta nên quan tâm đến việc rập khuôn, Allan cho biết nghiên cứu và điều tra đã chỉ ra rằng rất có năng lực những người nói ẩn dụ sẽ dựa trên điều gì đó quan trọng về văn hóa truyền thống .Theo Pies thì không thể nào có thứ ngôn từ mà không dùng đến phép ẩn dụ. ” Xuyên suốt, xuyên suốt ngôn từ là ẩn dụ, ” bà cho biết. Nếu không có nó, ngôn từ sẽ trở nên buồn tẻ, nhàm chán và đơn điệu. ” Chúng ta sẽ bị buồn ngủ ! “Ngôn ngữ cũng sẽ trở nên ‘ khá đơn độc ‘, vì khoảnh khắc hiểu và được hiểu mà ẩn dụ làm thành khoảnh khắc hòa hợp, không phải theo nghĩa đen, nhưng như một cảm xúc, một cách hiển hiện, cả về trí tưởng tượng và cảm hứng, là thưởng thức đang sống .

“Đó là một lối mở vào một tâm hồn khác, một cánh cửa sổ mà ai đó mở ra và mời chúng ta bước vào không gian chia sẻ của sự thấu hiểu và cái đẹp trong khoảnh khắc.”

Có ý nghĩa to lớn hơn chứ không chỉ là một hình thức trang trí ngôn từ, phép ẩn dụ có sức mạnh định hình cách tất cả chúng ta nhìn và thưởng thức quốc tế .Không tệ cho những gì tất cả chúng ta học ở trường .Bài tiếng Anh đã được đăng trên Đài truyền hình BBC Culture .

Source: http://wp.ftn61.com
Category: Thủ Thuật